Το Ζαγόρι στον Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO ως Πολιτιστικό Τοπίο

Tο Ζαγόρι θα αποτελέσει την επίσημη πρόταση του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού για την ένταξη, για πρώτη φορά, ενός ελληνικού Πολιτιστικού Τοπίου στον Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.

Το Ζαγόρι βρίσκεται εδώ και δύο χρόνια στον Ενδεικτικό Κατάλογο Πολιτιστικών Αγαθών του διεθνούς οργανισμού, κάτι που αποτελεί προϋπόθεση για την εγγραφή στον Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς.

Το Ζαγόρι είναι περιοχή στο Νομό Ιωαννίνων, στη βορειοδυτική Ελλάδα. Στην περιοχή υπάρχουν 46 χωριά, τα αποκαλούμενα Ζαγοροχώρια, τα οποία είναι διάσπαρτα στους πρόποδες της Πίνδου. Έχει έκταση περίπου 1,000 τετραγωνικά χιλιόμετρα και αρχίζει από το Νότιο Δυτικό μέρος από το όρος Μιτσικέλι (υψόμετρο 1,810 μ), φθάνει προς βορρά στον Αώο ποταμό και το όρος Τύμφη και ανατολικά μέχρι τον ποταμό Βάρδα στο Μαυροβούνι (υψόμετρο 2,100 μ) κοντά στο Μέτσοβο.

Η λέξη Ζαγόρι προέρχεται από τα Σλαβικά, από την πρόθεση Za που σημαίνει "πίσω" και το ουσιαστικό gora που σημαίνει "βουνό". Στην αρχαιότητα η περιοχή ονομάζονταν «Παροραία», και οι κάτοικοί της «Παροραίοι», δηλαδή αυτοί που ζουν πίσω από τα όρη.

Το έδαφος της περιοχής είναι απόλυτα ορεινό και εξαιρετικά δύσβατο, με τις απότομες χαράδρες, τα πυκνά δάση και τα ατελείωτα βουνά, κάτι που αποτέλεσε αποτρεπτικό παράγοντα για πολλούς λαούς, φυλές και αυτοκρατορίες στο πέρασμα των αιώνων να εισέλθουν και να εγκατασταθούν στην περιοχή. Η ιστορία του Ζαγορίου γενικά δεν περιλαμβάνει λεηλασίες, κατακτήσεις, πολεμικές συρράξεις, εκτοπίσεις πληθυσμού. Ως αποτέλεσμα αυτού πιστεύεται πως μεγάλο τμήμα του πληθυσμού διατήρησε πανάρχαια έθιμα και παραδόσεις. Πιστεύεται πως οι Σαρακατσάνοι, πολλοί από του οποίους κατοικούν στην περιοχή, είναι απόγονοι των αρχαίων κατοίκων του Ζαγορίου.

Το Ζαγόρι ήταν μέλος του αρχαίου ελληνικού βασιλείου των Μολοσσών, που στην ύστερη κλασική εποχή επικράτησε σε όλη την Ήπειρο. Η Ολυμπιάδα, η μητέρα του Μέγα Αλέξανδρου, καταγόταν από την πόλη «Μολοσσίδα», στην συμβολή των ποταμών Βοϊδομάτη, Αώου και Σαραντάπορου.

Στην Βυζαντινή εποχή, δεν μνημονεύεται σε κάποιο χρονικό ότι η περιοχή υπέστη καταστροφές από κάποιο κατακτητή. Κάτι ανάλογο συνέβη και στην Τουρκοκρατία: το δύσβατο έδαφος πρόσφερε ασφάλεια στον πληθυσμό. Στην πραγματικότητα, από το 1430 που οι Τούρκοι κατέκτησαν την Ήπειρο, με την συνθήκη του Βοϊνίκου, εγκαθιδρύθηκε ένα ειδικό καθεστώς μεταξύ του «Κοινού του Ζαγορίου» και των Οθωμανικών αρχών, και αποδίδονταν κάποιος φόρος ως αντάλλαγμα για την μερική αυτονομία της περιοχής. Η είσοδος τουρκικών στρατευμάτων γίνονταν μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Τα 14 χωριά του Ζαγορίου η ύπαρξη των οποίων χρονολογούνται από το 912 μ.Χ., (τα υπόλοιπα ιδρύθηκαν αργότερα), από τον 16ο αιώνα γνώρισαν σταδιακά εμπορική και οικονομική άνθιση, καθώς η γη και τα περιουσιακά τους στοιχεία δεν κατασχέθηκαν ποτέ από τις τουρκικές αρχές. Αυτή η κατάσταση ευνοούσε και τους Τούρκους, εφόσον το Ζαγόρι δεν ήταν εστία επαναστάσεων και αναταραχών.

Από τον 17ο αιώνα, καθώς ο πληθυσμός της περιοχής αυξάνεται ραγδαία, και υπό το καθεστώς της αυτονομίας, επιφανείς Ζαγορήτες, ασχολούνται με το εμπόριο. Το Ζαγόρι αποκτά ισχυρούς εμπορικούς δεσμούς με την Κωνσταντινούπολη, τις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες και τη Ρωσία. Το βιοτικό επίπεδο του πληθυσμού ανέβηκε κατακόρυφα, με την ίδρυση σχολείων και βιβλιοθηκών σε κάθε χωριό. Η ευημερία της περιοχής και η πνευματική άνθηση του τόπου συνεχίστηκε με αμείωτο ρυθμό και τον 18ο αιώνα, όπου ιδρύθηκαν και σχολειά θηλέων, κατασκευάστηκαν μύλοι για να αλέθουν καλαμπόκι, περίτεχνα κατασκευασμένες βρύσες (κρήνες) και πετρόχτηστα γιοφύρια που είναι διάσπαρτα στην περιοχή. Πρωτοτυπία για την περιοχή αποτελεί και η ακμή μιας μορφής ιατρικής, όπου ο γιατρός έκανε χρήση θεραπευτικών βοτάνων, καθώς η περιοχή του Βίκου είναι πλούσια σε βότανα. Είχε γίνει λόγος και για την ίδρυση εκπαιδευτικού ιδρύματος εφάμιλλου με πανεπιστήμιο από τον Νεόφυτο Δούκα.

Μετά το 1860 ξεκινάει ο σταδιακός οικονομικός και εμπορικός μαρασμός, κυρίως λόγω της Βιομηχανικής Επανάστασης.

«Με ιδιαίτερη χαρά το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού ανακοινώνει την απόφασή του να οριστικοποιήσει την πρότασή του για την ένταξη του Ζαγορίου στον Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO», δήλωσε ο Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Κώστας Τασούλας σε σύσκεψη που έγινε χθες στο ΥΠΠΟΑ με τη συμμετοχή της ΓΓ Λίνας Μενδώνη, της Ευγενίας Γερούση και της Σταυρούλας Φωτοπούλου, καθώς και άλλων στελεχών του ΥΠΠΟΑ, του Δημάρχου Ζαγορίου Βασίλη Σπύρου και εκπροσώπων τοπικών φορέων, καθώς και της Προέδρου του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς Σοφίας Στάικου.

Ο υπουργός ευχαρίστησε την κα Στάικου, διότι το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς «θα είναι χορηγός, αλλά θα σταθεί και αρωγός για τη στοιχειοθέτηση της μελέτης και θα συνδράμει την επιστημονική της αρτιότητα».

Κάθε υποψηφιότητα Πολιτιστικού Τοπίου για τον Κατάλογο της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO πρέπει να ανταποκρίνεται στις εξής προϋποθέσεις:

Τεκμηρίωση της εξέχουσας οικουμενικής αξίας και διασφάλιση της αυθεντικότητας και της ακεραιότητας του εν λόγω πολιτιστικού αγαθού. Κατάρτιση συγκριτικής ανάλυσης του αγαθού σε σχέση με παρόμοια αγαθά, εγγεγραμμένα ή μη στον Κατάλογο. Σαφής οριοθέτηση του Πολιτιστικού Τοπίου και της ζώνης προστασίας του. Κατάρτιση γραπτού διαχειριστικού σχεδίου, καθώς και εγγυήσεων για την αποτελεσματική εφαρμογή του. Καταγραφή των παραγόντων που επηρεάζουν ή ενδέχεται να επηρεάσουν θετικά ή αρνητικά το αγαθό. Λήψη μέτρων για την προστασία του μνημείου σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης.

Η Δρακόλιμνη και στο βάθος η κορυφή της Γκαμήλας (2497μ.)

Όταν ένα Πολιτιστικό Τοπίο εγγραφεί στον Κατάλογο, το κράτος-μέλος οφείλει να διατηρήσει την εξέχουσα οικουμενική αξία του. Να μεριμνά για τη συντήρηση, την ανάδειξη, την προβολή και εν γένει τη διαχείριση του αγαθού κατά τρόπο που να διασφαλίζεται διαχρονικά η αυθεντικότητα και η ακεραιότητά του.

Τα Πολιτιστικά Τοπία επιλέγονται λόγω της ιδιαίτερης, οικουμενικής τους σημασίας, της αντιπροσωπευτικότητάς τους όσον αφορά καθορισμένες γεω-πολιτισμικές περιοχές, καθώς και λόγω της ικανότητάς τους να εκπροσωπήσουν τα ουσιαστικά και διακριτά πολιτισμικά στοιχεία τέτοιων περιοχών.

Η προστασία των Πολιτιστικών Τοπίων μπορεί να συμβάλει θετικά στις σύγχρονες τεχνικές αειφόρου χρήσης της γης και να διατηρήσει ή ακόμα και να ενισχύσει τις φυσικές αξίες του τοπίου. Μπορεί επίσης να βοηθήσει τη διατήρηση της βιολογικής πολυμορφίας.