UNESCO: Έτος Αριστοτέλη το 2016

Ως Επετειακό Έτος Αριστοτέλη έχει ανακηρυχθεί το 2016 από τη Γενική Διάσκεψη της UNESCO, μετά από αίτημα που κατέθεσε ο Δήμος Αριστοτέλη της Χαλκιδικής, διά της Ελληνικής Επιτροπής του Εκπαιδευτικού Επιστημονικού και Πολιτιστικού Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών, με αφορμή τη συμπλήρωση 2.400 χρόνων από τη γέννηση του σπουδαίου Έλληνα φιλοσόφου.

Η ανακήρυξη του Επετειακού Έτους Αριστοτέλη 2016-2017 έγινε στην έδρα του Οργανισμού στο Παρίσι και οι δράσεις που προγραμματίζονται περιλαμβάνουν διεθνή συνέδρια, ημερίδες, εκπαιδευτικές, πολιτιστικές, αθλητικές και γαστρονομικές εκδηλώσεις και δρώμενα, με στόχο την ανάδειξη της ζωής και του έργου του Αριστοτέλη, που καθόρισε με τις θέσεις του τη μετα-μεσαιωνική και σύγχρονη Ευρώπη.

Οι δράσεις αναμένεται να λάβουν χώρα κατά τη διάρκεια του εορτασμού στην Ελλάδα, την Κύπρο, τη Σερβία, την Πολωνία αλλά και το Παρίσι.

Να σημειωθεί ότι η αρχική σύλληψη της ιδέας για τον εορτασμό της μεγάλης επετείου γεννήθηκε το 2013 με την ανάληψη της πρωτοβουλίας του «Διεπιστημονικού Κέντρου Αριστοτελικών Μελετών» του ΑΠΘ να διοργανώσει Παγκόσμιο Συνέδριο, τον Μάιο του 2016.

Ο δάσκαλός του Πλάτωνας τον ονόμαζε «νουν της διατριβής» και το σπίτι του «οίκον αναγνώστου». Τα έργα του αναφέρονται σε πολλαπλά είδη επιστημών, όπως φυσική, βιολογία, ζωολογία, μεταφυσική, λογική, ηθική, ποίηση, θέατρο, μουσική, ρητορική, πολιτική κ.ά, τα οποία συνιστούν το πρώτο ολοκληρωμένο σύστημα στη Δυτική Φιλοσοφία. Αυτό που οι περισσότεροι δεν συνειδητοποιούμε σήμερα, αλλά είναι μια πραγματικότητα την οποία βιώνουμε, είναι ότι ο Αριστοτέλης έχει διαμορφώσει τον τρόπο με τον οποίον σκεφτόμαστε, τουλάχιστον στον δυτικό κόσμο. Η αριστοτελική φιλοσοφία διαπνέει κάθε μεταγενέστερο σύστημα.

Ο Αριστοτέλης δεν έδειξε ενδιαφέρον στη δημοσίευση των έργων του με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν σήμερα διαθέσιμα πολλά από αυτά. Ποτέ δε δημοσίευσε τα βιβλία του, εκτός από τους διαλόγους του. Η ιστορία των πρωτότυπων συγγραμμάτων του περιγράφεται από τον Στράβωνα στην "Γεωγραφία" του και από τον Πλούταρχο στο βιβλίο Βίοι Παράλληλοι, Σύλλας.
Oι Αλεξανδρινοί υπολόγιζαν ότι ο Αριστοτέλης έγραψε 400 περίπου συνολικά βιβλία. Ο Διογένης ο Λαέρτιος υπολόγισε το έργο του σε στίχους και βρήκε ότι έφταναν τις 45 μυριάδες, επακριβώς 445.270 στίχους. Μεγάλο μέρος από το έργο του αυτό χάθηκε. Ανήκε στην κατηγορία των δημόσιων ή "εξωτερικών" μαθημάτων και ήταν γραμμένα σε μορφή διαλογική. Από αυτά σώθηκε μόνο η Αθηναίων Πολιτεία, σ' έναν πάπυρο που βρέθηκε στην Αίγυπτο. Τα σωζόμενα σήμερα έργα του αντιστοιχούν στη διδασκαλία που ο Αριστοτέλης έκανε στους προχωρημένους μαθητές του και που λέγονται "ακροαματικές ή εσωτερικές". Γι' αυτό και είναι γραμμένα σε συνεχή λόγο και όχι σε διάλογο. Ο κατάλογος του Ησυχίου (είναι προσηρτημένος στη Βιογραφία του Αριστοτέλη) περιλαμβάνει 197 τίτλους συγγραφών και ουσιαστικά συμπίπτει με τον κατάλογο του Διογένη Λαέρτη. Η συνηθέστερη κατάταξή τους είναι η ακόλουθη:

Λογικά ή Όργανον
Αποτελούν πραγματείες χρήσιμες για τη γνώση και είναι οι εξής έξι:
"Περί Ερμηνείας"
"Κατηγορίαι"
"Αναλυτικά Πρότερα"[12]
"Αναλυτικά Ύστερα"
"Τοπικοί και Σοφιστικοί Έλεγχοι"
Οι πραγματείες αυτές αποτελούν την αιώνια δόξα του φιλοσόφου, γιατί πρώτος αυτός διατύπωσε τους νόμους της ανθρώπινης νόησης και τους τρόπους του συλλογισμού.

Φυσικά
Περιλαμβάνουν τις εξής πραγματείες:
"Φυσική ακρόαση" (βιβλία 8)
"Περί ουρανού" (βιβλία 4)
"Περί γενέσεως και φθοράς" (βιβλία 3)
"Μετεωρολογικά" (βιβλία 4)
"Περί κόσμου" (ψευδεπίγραφο)
Βιολογικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
"Περί ζώων ιστορίας" (βιβλία 10)
"Περί ζώων μορίων" (βιβλία 4)
"Περί ζώων πορείας" (1 βιβλίο)
"Περί ζώων κινήσεως"
"Περί ζώων γενέσεως" (βιβλία 5)
"Περί φυτών" (ψευδεπίγραφο)
Με τα έργα του αυτά έγινε ο δημιουργός της φυσικής επιστήμης, της ζωολογίας και της συγκριτικής ανατομίας. Με τις πραγματείες αυτές έστρεψε ο Αριστοτέλης τη φιλοσοφική συζήτηση στο γόνιμο έδαφος του αισθητού κόσμου.

Περί ψυχολογίας
"Περί ψυχής" (βιβλία 3)
"Περί αισθήσεως και αισθητών"
"Περί μνήμης και αναμνήσεως"
"Περί ύπνου και εγρηγορήσεως"
"Περί ενυπνίων"
"Περί μαντικής της εν τοις ύπνοις"
"Περί μακροβιότητος και βραχυβιότητος"
"Περί ζωής και θανάτου"
"Περί αναπνοής"
"Περί πνεύματος" (ψευδεπίγραφο)
Εκτός από το πρώτο, τα υπόλοιπα της ομάδας αυτής είναι γνωστά με το κοινό όνομα "Μικρά φυσικά".

Μετά τα φυσικά
Από το Μετά τα φυσικά ή πρώτη φιλοσοφία, όπως το αποκαλούσε ο Αριστοτέλης προήλθε ο όρος "μεταφυσική" των νεότερων χρόνων. Στα 12 βιβλία που ακολουθούν τα Φυσικά προσθέτουν συνήθως και τη διατριβή "Περί Μελίσσου, Ξενοφάνους και Γοργίου" (πιθανώς ψευδεπίγραφο). Στην ομάδα αυτή των έργων του ο Αριστοτέλης εξετάζει τις πρώτες αρχές όλων των όντων και των "κινουμένων" και των "ακινήτων".

Ηθικά
Το έργο του Αριστοτέλη "Ηθικά Νικομάχεια" μεταφ. στα Λατινικά
"Ηθικά Ευδήμεια" (βιβλία 7)[13]
"Ηθικά μεγάλα" (βιβλία 2)
"Ηθικά Νικομάχεια" (βιβλία 10)
Αυτά ιδιαίτερα τα τίμησαν οι θεολόγοι.

Πολιτικά
"Πολιτικά" (βιβλία 9)
"Αθηναίων Πολιτεία"
"Οικονομικά" (βιβλία 2)
Αποτελούν, και σήμερα ακόμα, τη βάση των ερευνών για όσους ασχολούνται με τις πολιτικές επιστήμες.

Τεχνικά
"Ρητορική" (βιβλία 3)
"Ποιητική" (βιβλίο 1, με πιθανή ύπαρξη και δεύτερου βιβλίου που δεν διασώθηκε)
Προβλήματα
Περιέχουν προβλήματα από διάφορες περιοχές της γνώσης. Στο σώμα των αριστοτελικών έργων έχουν συμπεριληφθεί και τα ακόλουθα ακόμα έργα, που δε θεωρούνται γνήσια: Φυσιογνωμικά, Περί θαυμασίων ακουσμάτων, Περί χρωμάτων, Περί ατόμων γραμμών, Μηχανικά, Ρητορική προς Αλέξανδρον και Περί ακουστών.

Αποφθέγματα - Γνωμικά - Ρήσεις
«Άμιλλα είναι η τάση να φτάσει κανένας τον άλλον που τον θαυμάζει ή και να τον ξεπεράσει, χωρίς να αισθάνεται φθόνο αν ο άλλος τον ξεπερνάει.»
«Αναγκαστικά όλοι είναι φίλαυτοι, περισσότερο ή λιγότερο.»
«Αυτοί που δίνουν καλή εκπαίδευση στα παιδιά, πρέπει να τιμώνται περισσότερο από εκείνους που τα γέννησαν, γιατί οι γονείς τους έδωσαν μόνο τη ζωή, οι παιδαγωγοί όμως την ικανότητα να ζουν καλά.»
«Αυτοί που μελέτησαν προσεκτικά τον τρόπο διακυβέρνησης των ανθρώπων, πρέπει να έχουν πεισθεί ότι πως η τύχη των εθνών εξαρτάται από την εκπαίδευση των νέων.»
«Για να γίνει κανείς ικανός σ' οποιοδήποτε επάγγελμα τρία πράγματα χρειάζονται: φύση, μελέτη και πρακτική εξάσκηση.»
«Δεν είναι αυταπάτη η αγάπη του εαυτού μας: αυτό το αίσθημα είναι ολότελα φυσικό. Ο εγωισμός, να το είδος της αγάπης που δίκαια δυσφημίστηκε, γιατί δεν είναι η αγάπη προς τον εαυτό μας, μα ένα πάθος αχαλίνωτο απ' τον εαυτό μας, πάθος ολέθριο που παρασέρνει τον φιλάργυρο προς το χρήμα του, κι όλους τους ανθρώπους προς το αντικείμενο των επιθυμιών τους.»
«Δεν είναι κακό να νομίζει ο άνθρωπος ότι έχει κατιτί δικό του. Είναι φυσικό να αγαπάει κανείς τον εαυτό του, μόνο δε ο εγωισμός πρέπει να κατακρίνεται. Δηλαδή όχι το να αγαπάς απλώς τον εαυτό σου, αλλά το να τον αγαπάς περισσότερο απ' ό,τι πρέπει.»
«Δεν θυμώνουμε με τους πεθαμένους, γιατί αυτοί έπαθαν το μεγαλύτερο κακό.»
«Δεν ταιριάζει στη γυναίκα να είναι πολύ γενναία ή πολύ εύγλωττη.»
«Είναι μια αρχαία παράδοση, που παντού έχει μεταφερθεί απ' τους πατέρες στα παιδιά, ότι όλα πηγάζουν απ' τον Θεό και ότι όλα έγιναν απ' αυτόν για μας.»
«Εκείνος που διατάσσει η σύνεση να είναι η υπέρτατη εξουσία, νομίζει πως κυβερνούν ο Θεός και οι νόμοι. Εκείνος όμως που δίνει την εξουσία στον άνθρωπο την παραδίνει σε θηρίο. Γιατί η εμπάθεια αυτών που ανεβαίνουν στην εξουσία φέρνει την καταστροφή και στην περίπτωση ακόμα που είναι οι καλύτεροι άνθρωποι. Γι' αυτό, ο νόμος είναι λογική χωρίς εμπάθεια.»
«Επειδή οι άνθρωποι ως επί το πλείστον είναι φιλόδοξοι, αναγκαστικά τους αρέσει να κακολογούν τον πλησίον τους.»
«Η ανώτερη εξουσία βρίσκεται αναγκαστικά στα χέρια ενός ή μερικών ή και πολλών. Όταν όλοι αυτοί κατευθύνουν όλες τους τις προσπάθειες προς το γενικό καλό, τούτο το κράτος διοικείται καλά, αλλά όταν ο ένας, οι λίγοι ή οι πολλοί αποβλέπουν μόνο προς το δικό τους συμφέρον, πρέπει να περιμένουμε μια εξέλιξη προς το χειρότερο.»
«Η αποστολή του άντρα είναι να κερδίζει και της γυναίκας να αποταμιεύει.»
«Η αρετή είναι ανώτερη απ' τον πλούτο και χρησιμότερη απ' την υψηλή καταγωγή, γιατί όσα είναι αδύνατα για τους άλλους αυτή τα καθιστά δυνατά, κι όσα προκαλούν φόβο στους πολλούς τα υπομένει με θάρρος, και γιατί νομίζει ότι ο μεν δισταγμός είναι μομφή και κατάκριση, η δε εργατικότητα έπαινος.»

«Η αρετή σε όσων ανθρώπων τις ψυχές παραμένει ανόθευτη και καθαρή, δεν τους εγκαταλείπει ούτε στα γηρατειά τους.»
«Η γενναιότητα είναι προτιμότερη απ' τη σύνεση.»
«Η δουλεία είναι αντίθετη προς τη φύση, γιατί μονάχα ανθρώπινοι νόμοι κάνουν άλλους δούλους κι άλλους ελεύθερους. Στη φύση δεν υπάρχει καμία τέτοια διαφορά, που είναι άδικη και αποτέλεσμα βίας.»
«Η δυστυχία δημιουργεί στάσεις και επαναστάσεις. Ακόμα οι πολίτες επαναστατούν όχι μόνο για την ανισότητα του πλούτου, αλλά και για την ανισότητα των τιμών.»
«Η ιδιαίτερη υπεροχή του ανθρώπου είναι αυτό που τον διακρίνει από τα ζώα, δηλαδή η λογική.»
«Η ομορφιά είναι η πιο καλή συστατική επιστολή.»
«Η τάξη που διακρίνεται για την αρετή της, δεν επιχειρεί παρά σπάνια μια επανάσταση. Αυτό, γιατί βρίσκεται πάντοτε σε μειοψηφία.»
«Κανένας δεν αγαπάει πραγματικά εκείνον που φοβάται.»
«Μόνο ασκούμενοι στις δίκαιες πράξεις γινόμαστε δίκαιοι. Ασκούμενοι σε πράξεις μετριοπαθείς γινόμαστε μετριοπαθείς και ασκούμενοι σε πράξεις θαρραλέες γινόμαστε θαρραλέοι.»
«Ο άνθρωπος είναι ον κοινωνικό περισσότερο και από κάθε μέλισσα κι από κάθε ζώο που ζει κατά ομάδες.»
«Ο άνθρωπος που έχει ανάγκη να εργαστεί για να ζήσει δεν μπορεί να είναι πολίτης.»
«Ο άνθρωπος, όταν τελειοποιείται, είναι το καλύτερο των ζώων. Όταν, όμως, αποχωρίζεται από το νόμο και τη δικαιοσύνη, είναι το χειρότερο όλων.»
«Ο άντρας είναι από τη φύση καλύτερος από τη γυναίκα. Ο άντρας διευθύνει και η γυναίκα υπακούει σ' αυτόν.»
«Ο δίχως αρετή άνθρωπος είναι το πιο ανόσιο και το πιο βάρβαρο πλάσμα.»
«Ο έγκριτος πολίτης τιμά, αλλά δεν κολακεύει.»

«Ο θάνατος είναι το πιο φοβερό απ' όλα τα πράγματα, γιατί αποτελεί το τέρμα, πέρα από το οποίο πιστεύεται πως δεν υπάρχει τίποτα, ούτε καλό ούτε κακό, γι' αυτόν που πέθανε.»
«Ο θυμός περνάει απέναντι σ' εκείνους που δείχνουν ταπείνωση. Τούτο αποδείχνεται κι από τα σκυλιά, που δεν δαγκώνουν όσους πέφτουν χάμω.»
«Ο καθένας μπορεί εύκολα να θυμώσει. Μα να θυμώσει κανείς τότε που πρέπει, στο βαθμό που είναι σωστό, στον κατάλληλο χρόνο, για ένα δίκαιο ζήτημα, και με το σωστό τρόπο, δεν είναι στο χέρι του καθενός κι ούτε είναι εύκολο πράγμα.»
«Ο καλός ο νομοθέτης, καθώς κι ο αληθινός πολιτικός, δεν πρέπει να ξεχνούν πως όχι το απόλυτα άριστο, αλλά εκείνο που από τα πράγματα αποδείχνεται σχετικά καλύτερο, πρέπει να προτιμείται σε κάθε δοσμένη περίπτωση.»
«Ο καλός πολίτης πρέπει να ξέρει και να κυβερνιέται και να κυβερνάει.»
«Ο κατασκευαστής δεν μπορεί να είναι ούτε ο μόνος, ούτε ο καλύτερος κριτής του έργου του.»
«Ο λαός δεν αλλάζει εύκολα, γιατί αγαπάει τις παλιές του συνήθειες. Ώστε οι παλιοί νόμοι παραμένουν σε ισχύ, ενώ η εξουσία ασκείται από εκείνους που μετέβαλαν την πολιτεία.»
«Ο λεπτός κι ευγενικός άνθρωπος φέρνεται σαν να 'χε μέσα του το νόμο. Έτσι κυριαρχεί στην παρέα, με τους καλούς του τρόπους και την ευγενική του συμπεριφορά.»
«Ο ρόλος του άνδρα είναι διαφορετικός απ' το ρόλο της γυναίκας, γιατί ο μεν πρώτος φροντίζει να κερδίζει τα απαραίτητα στη ζωή, η δε γυναίκα να τα φυλάξει.»
«Ο χρόνος καταπαύει το θυμό.»
«Οι άνθρωποι έχουν το φυσικό χάρισμα να κρίνουν την αλήθεια και συνήθως την αποκαλύπτουν. Και γι' αυτό, όσοι μπορούν εύστοχα να την αντιληφθούν, είναι επίσης ικανοί ν' αντιληφθούν και τις πιθανότητες που υπάρχουν.»
«Οι κατώτεροι επαναστατούν για να γίνουν ίσοι με όλους, και οι ίσοι για να γίνουν ανώτεροι. Αυτή είναι η νοοτροπία που δημιουργεί τις επαναστάσεις.»
«Οι περισσότερες επιθυμίες συνοδεύονται από κάποια ηδονή. Γιατί οι άνθρωποι, είτε γιατί θυμούνται εκείνα που απόκτησαν, είτε γιατί ελπίζουν πως θα τ' αποκτήσουν, νοιώθουν κάποια ηδονή.»
«Οι συμφορές ενώνουν τους ανθρώπους.»
«Οι τύραννοι είναι φίλοι των ύπουλων και διεφθαρμένων ανθρώπων, διότι τους αρέσει να τους κολακεύουν. Κανένας άνθρωπος με ανώτερη μόρφωση και τιμιότητα δεν κυριεύεται απ' αυτό το ελάττωμα, γιατί οι καλοί μπορεί να αισθάνονται στοργή για τους φίλους αλλά δεν τους κολακεύουν. Αντίθετα, οι κακοί επαινούν και συμμετέχουν στις κακές τους πράξεις.»

«Όλα πάντοτε βρίσκονται σε αδιάκοπη κίνηση.»
«Όπου υπάρχει άμιλλα, υπάρχει και νίκη.»
«Όπως ένα χελιδόνι ή μια ωραία ημέρα δεν φέρνουν την άνοιξη, έτσι και μια ημέρα ή λίγος χρόνος δεν φέρνουν την ευτυχία σε κανέναν.»
«Όσοι είναι οργισμένοι ασχολούνται ενδόμυχα με τα ζητήματα της εκδικήσεως. Έτσι, λοιπόν, η φαντασία τους που διεγείρεται, προκαλεί ευχαρίστηση σαν εκείνη που παρουσιάζεται στα όνειρα.»
«Όταν θυμώνουμε, ο λογισμός μας αποδημεί, αποφεύγοντας το θυμό σαν πικρό τύραννο.»
«Πολύ σημαντικό εφόδιο για τα γηρατειά είναι η εκπαίδευση.»
«Πρέπει να εκπαιδεύεται κανείς από την παιδική του ηλικία, γιατί -καθώς λέει ο Πλάτων- η σωστή παιδεία συνίσταται στο να αισθάνεσαι όσο πρέπει και τη χαρά και τη λύπη.»
«Προτιμότερο είναι να τιμωρεί κανείς τους εχθρούς του από το να συμβιβάζεται μαζί τους. Γιατί το ν' ανταποδίδεις όσα έπαθες είναι δίκαιο και η αποκατάσταση του δικαίου αξιέπαινη.»
«Σκοπός των επαναστάσεων είναι η απόκτηση πλούτου και πολιτικών τιμών, ή η αποφυγή της δυστυχίας και της ατίμωσης.»
«Στη ζωή υπάρχει ευχαρίστηση και φυσική γλυκύτητα.»
«Στην οργανωμένη πολιτεία κυβερνούν οι νόμοι και όχι οι άνθρωποι.»
«Τα πάθη της ψυχής διαφθείρουν κι αυτούς τους άριστους άντρες, όταν γίνουν κυβερνήτες.»
«Την ευτυχία την απολαμβάνουν εκείνοι που έχουν χαρακτήρα και πνεύμα καλό, και σε μέτριο βαθμό τα υλικά αγαθά.»
«Της παιδείας οι ρίζες είναι πικρές, μα οι καρποί γλυκοί.»
«Το αληθινό και το δίκαιο έχουν απ' τη φύση μεγαλύτερη δύναμη απ' το ψέμα και το άδικο.»

«Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των ανθρώπων σε σχέση με τα άλλα ζώα είναι πως μόνο αυτοί έχουν την αίσθηση του καλού και του κακού, του δίκαιου και του άδικου και των άλλων αξιών. Η δε κοινή γνώση συντελεί στη δημιουργία της οικογένειας και της πόλης.»
«Το κάλλος είναι η καλύτερη συστατική επιστολή.»
«Τρία είναι τα στοιχεία που κάνουν τους ανθρώπους καλούς και έντιμους: η φύση, η συνήθεια και η λογική.»
«Τρία πράγματα χρειάζονται για την εκπαίδευση: η φύση, η μάθηση και η άσκηση.»
«Τρία προσόντα πρέπει να έχουν όσοι πρόκειται να αναλάβουν τη διακυβέρνηση ενός κράτους. Πρώτον, φιλία προς το υπάρχον καθεστώς. Δεύτερον, την απαραίτητη ικανότητα. Και τρίτον, την αρετή εκείνη και την αγάπη προς τη δικαιοσύνη που ταιριάζουν στο κράτος στο οποίο ζει.»
«Φίλος μεν ο Πλάτων, αλλά φιλτέρα η αλήθεια.»
«Χρέος έχουμε να θεωρούμε τον Θεό σαν πνεύμα πανίσχυρο, αθάνατο και τέλειο. Γιατί, αν και είναι αόρατος για τα μάτια των ανθρώπων, φανερώνεται με τα έργα του.»