Fred Pentland: Ο Βρετανός που έφερε το "tiki taka" στην Ισπανία

Δημήτρης Βαρσάνης

Αν η κοινή γνώμη της Βρετανίας έφτιαχνε μια λίστα με τους σημαντικότερους προπονητές που προέρχονται από τις ακτές τους κατά την πάροδο των ετών, θα ήταν αρκετά εύκολο να φανταστεί κανείς τα αποτελέσματα: Stein, Shankly, Ferguson, Paisley, όλοι μεγάλα ονόματα. Ένα άτομο του οποίου το όνομα θα ήταν μάλλον απίθανο να συμπεριληφθεί όμως στην Ισπανία πρέπει να ανήκει στους "μεγάλους", είναι ο άνθρωπος που κάποιοι τον αναφέρουν ως υπεύθυνο για το περίφημο στυλ παιχνιδιού του "tiki taka".

Αναφέρεται με αγάπη στο Μπιλμπάο ως "El Bombin" (ο άνδρας με το σφαιρικό καπέλο), το όνομα και το παρατσούκλι του Fred Pentland που μπορεί ακόμα να ακούγεται από τους οπαδούς όταν περπατούν στο San Mamés. Η εικόνα του είναι χαραγμένη στην ιστορία των Βάσκων ενός εκκεντρικού Άγγλου που περιφέρεται στον πάγκο εξαγριωμένος με το φημισμένο καπέλο και το τεράστιο πούρο του. Ο "El Bombín" όμως έπρεπε να ψάξει για το πνευματικό του σπίτι πριν προσγειωθεί στα βορειοδυτικά της Ισπανίας.

Μία νομαδική αλλά εντυπωσιακή ποδοσφαιρική καριέρα είδε τον Pentland να αγωνίζεται για οκτώ ομάδες που κυμαίνονται από την Blackburn έως την QPR, κυρίως σαν δεξιός εξτρέμ πετυχαίνοντας 45 τέρματα σε 200 εμφανίσεις. Ακόμα κλήθηκε πέντε φορές από την Εθνική Αγγλίας, οι δύο από αυτές ήρθαν στη κατάκτηση του British Home Championship (Εσωτερικό πρωτάθλημα Βρετανίας) τη σεζόν 1908-1909.

Το 1912 υπήρχαν τα πρώτα σημάδια υποσχόμενης ικανότητας του σαν προπονητής σε μια πολύ καλή πορεία με τη Halifax Town, όπου την οδήγησε στον πρώτο γύρο του FA Cup πριν αποχωρήσει το 1914 με κατεύθυνση προς τη Γερμανία προκειμένου να γίνει προπονητής της Ολυμπιακής της ομάδας.

Ωστόσο ο Pentland ποτέ δεν πήγε στους Ολυμπιακούς Αγώνες με εκείνη την ομάδα. Το ταξίδι του στη Γερμανία ήταν εξαιρετικά καλά χρονομετρημένο. Μόλις λίγους μήνες μετά την άφιξή του στο Βερολίνο, ξέσπασε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος και ο προφανώς ζαλισμένος προπονητής στάλθηκε για να ζήσει με τους Βρετανούς συναδέλφους τους στο Ruhleben, ένα αυτοσχέδιο στρατόπεδο στα περίχωρα της Γερμανικής πρωτεύουσας.

Το Ruhleben περιείχε ένα ευρύ φάσμα Βρετανών πολιτών που είχαν την ατυχία να βρίσκονται στη Γερμανία κατά το ξέσπασμα του πολέμου. Από ναυτικούς έως αθλητές και από μαθητές και φοιτητές έως βιβλιοθηκάριους. Εκεί γεννήθηκε μια παράξενη μικρογραφία κοινωνίας, όπου τα κοινά δεινά δημιούργησαν την ενότητας και την ανοχή και όπου η καταθλιπτική πλήξη της ζωής στο στρατόπεδο έκανε το ποδόσφαιρο μια ουσιαστική και νευρωτική απόσπαση προσοχής.

Ο Pentland ενώθηκε στο στρατόπεδο με άλλους τρεις πρώην Διεθνείς στην Αγγλία: οι Steve Bloomer, Fred Spiksley και Samuel Wolstenholme εξάπλωσαν το "ευαγγέλιο τους" στην Ήπειρο, όπως και πολλοί άλλοι επαγγελματίες. Εκείνη η εποχή ήταν κοινή για τους περισσότερους προνοητικούς εγκεφάλους στο ποδόσφαιρο της Βρετανίας να πηγαίνουν στο εξωτερικό σε αναζήτηση προοδευτικών μυαλών ανοικτά σε κηρύγματα τους. Ως αποτέλεσμα ο Pentland βρέθηκε όχι μόνο στην εταιρεία συναδέλφων επαγγελματιών ποδοσφαιριστών, αλλά και οι συνάδελφοι επαγγελματίες ποδοσφαιριστές ήταν έτοιμοι να συζητήσουν και να υποθέτουν. Εν ολίγοις, οι συνάδελφοι του είχαν μια βαθιά επίδραση στην ανάπτυξη των ιδεών του.

Μετά τον πόλεμο, ο "άνδρας με το σφαιρικό καπέλο" αντιλήφθηκε τη φιλοδοξία του να πάει στους Ολυμπιακούς Αγώνες οδηγώντας τη Γαλλία σε ένα αξιοσέβαστο ημιτελικό φινίρισμα πριν πάει στην Ιβηρική χερσόνησο για μια προσφορά εργασίας από την Santander που θα προκαλούσε την ανάπτυξη ενός εικονικού στυλ παιχνιδιού.

Η πρόσληψη ενός ξένου προπονητή στη Bilbao μπορεί να φαίνεται παράξενη στα χαρτιά, αλλά ο σύλλογος ιδρύθηκε από ένα γκρουπ Ισπανών οι οποίοι σπούδαζαν την Αγγλία και στα πρώτα χρόνια ύπαρξης της είχε στο ρόστερ της πολλούς Άγγλους παίκτες, αν και αυτό είναι ένα γεγονός που δεν αναφέρεται από κάθε οπαδό των Βάσκων.

Ο νέος προπονητής έφτασε με μια πληθώρα καινούργιων ιδεών, από τα βασικά - όπως το κωμικά υποτυπώδες πρώτο βήμα του να διδάξει τους παίκτες του πώς να δένουν σωστά τα κορδόνια τους - έως την επαναστατική ιδέα ότι θα πρέπει να τελειώσει η ηγεμονία του ποδοσφαίρου με τις μακρινές μπάλες και να επικεντρωθεί στο σύντομο και πολύπλοκο "passing game" που έχει καταλήξει να είναι η μόνιμη κληρονομιά του στο Ισπανικό ποδόσφαιρο.

Αν η γενική ιδέα ότι ένας Άγγλος δίδαξε τους Ίβηρες συναδέλφους του πώς να παίξουν μεταξένια φαίνεται περίεργη, αξίζει να θυμηθούμε το λόγο που ήταν στην Ισπανία; όπως ο Jimmy Hogan στην Ανατολική Ευρώπη, ο Pentland αισθάνθηκε μάλλον ότι οι μέθοδοι του θα αγνοηθούν πίσω στις μουλαρίσιες ακτές της Blighty. Ίσως να ένιωθε ότι ένα Έθνος με εμμονή στις ταυρομαχίες θα μπορούσε να είναι περισσότερο διατεθειμένο να μάθει για τη τέχνη και την ομορφιά στο χώρο του αθλητισμού παρά σε μια σταθεροποίηση στις νίκες.

Όποια και αν ήταν η περίπτωση δούλεψε. Η δική του Bilbao - ιδιαίτερα όταν επέστρεψε από τις θητείες του σε Oviedo και Atletico Madrid - κυριάρχησε στη Ισπανία με το passing game της. Η επιτυχία της Bilbao - η οποία τονίζεται ειδικότερα από τις τέσσερις συνεχόμενες κατακτήσεις του Copa del Rey και το διασυρμό επί της Barcelona με 12-1 που παραμένει το πιο ντροπιαστικό ρεκόρ στα βιβλία ιστορίας των Blaugrana - επηρέασε και άλλους συλλόγους και σύντομα η Real Madrid και η Barcelona αντέγραψαν το καινοτόμο ύφος της.

Ο Pentland άφησε τελικά τη χώρα το 1935 προσπαθώντας να ξεφύγει από έναν εμφύλιο πόλεμο που χώρισε στα δύο τη χώρα. Επιστρέφοντας στην Αγγλία, μια σύντομη περίοδος στη Barrow προέτρεψε μια αντίληψη ότι δεν ήταν ιδεολογικά συμβατή με το Έθνος του. Το σημάδι που άφησε στο Ισπανικό ποδόσφαιρο είναι αναμφισβήτητο, όμως φεύγοντας από την Ισπανία με πέντε Copa del Rey, δύο πρωταθλήματα και έξι κύπελλα Βάσκων επηρέασε το άθλημα ανεπανόρθωτα. Ακόμα και αυτή την ημέρα η επιρροή του μπορεί να ακουστεί σε συνεντεύξεις τύπου. Ο όρος "Mister" - που χρησιμοποιείται παγκοσμίως για την αναφορά σε ένα προπονητή από τους ποδοσφαιριστές του - για πρώτη φορά επινοήθηκε από τους παίκτες του κάτω από την κηδεμονία του.

Η Βρετανία έχει δώσει στην Ισπανία πολλούς μεγάλους προπονητές κατά την πάροδο των ετών - από τον Sir Bobby Robson έως τον Howard Kendall - αλλά κανένας δεν έχει επηρεάσει το Ισπανικό ποδόσφαιρο (και γιατί όχι ίσως και όλο το ποδόσφαιρο σε γενικές γραμμές) τόσο βαθιά όπως ο "El Bombín".