Κύπελλο Διεθνών Εκθέσεων: Ο παράξενος και ξεχασμένος "παππούς" του Ευρωπαϊκού Ποδοσφαίρου

Δημήτρης Βαρσάνης

Μερικές φορές λέγονται ότι οι Ευρωπαϊκές διασυλλογικές διοργανώσεις είναι υπερβολικά περίπλοκες υποθέσεις.

Ενώ το κύπελλο πρωταθλητριών ήταν μια νοκ-άουτ διοργάνωση που αγωνίζονταν μόνο οι πρωταθλητές των χωρών, έχει επεκταθεί δραματικά στην έκδοση του ως Champions League: ένα τουρνουά που περιλαμβάνει πολλούς προκριματικούς γύρους και τρεις μήνες με έξι αγωνιστικές στη φάση των ομίλων. Την επόμενη σεζόν οι τέσσερις πρώτες ομάδες από τα μεγαλύτερα ή πλουσιότερα πρωταθλήματα της Ευρώπης θα μπαίνουν απευθείας στη φάση των ομίλων, διευρύνοντας περαιτέρω την αθλητική ακεραιότητα της διοργάνωσης.

Αν νομίζετε ακόμα ότι είναι ένα δυσάρεστο μείγμα μπερδεμένων αγώνων και κραυγαλέας μεροληψίας, το νεκρό - εδώ και δεκαετίες - Κύπελλο Διεθνών Εκθέσεων το κάνει να φαίνεται υπέροχο. Ο πρόδρομος του σύγχρονου Europa League διήρκεσε για λίγο παραπάνω από 15 χρόνια και οι ομάδες έμπαιναν μόνο αν το φιλοξενούσε η πόλη τους σε μια Διεθνής εμπορική έκθεση. Προκρινόσουν μέσω του πρωταθλήματος του Fair Play της Ευρώπης.

Αν και ξεκίνησε να υπάρχει στη ζωή στα μέσα της δεκαετίας του '50 υπάρχει κάτι απόλυτα σύγχρονο σχετικά με τη σύλληψη του Κυπέλλου Εκθέσεων: σύμφωνα με την επίσημη ιστορία της UEFA, οι δημιουργοί του τουρνουά είχαν την ιδέα να ενώσουν το εμπόριο και το ποδόσφαιρο. Αξίζει να σημειωθεί ότι διεξαγόταν τρεις μήνες νωρίτερα από το Κύπελλο Πρωταθλητριών, αποδεικνύοντας πόσο βαθιές είναι οι ρίζες της εμπορευματοποίησης τρέχοντας μέσα από το ποδόσφαιρο.

Η διοργάνωση επινοήθηκε από τρία μέλη της εκτελεστικής επιτροπής της FIFA: ο Ernst Thommen (ο οποίος ήταν επίσης ένας Διευθυντής στις ποδοσφαιρικές πισίνες στη πατρίδα του την Ελβετία), ο Ιταλός Ottorino Barrasi (ο οποίος παρεμπιπτόντως, φρόντιζε το τρόπαιο του Jules Rimet κατά τη διάρκεια του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου) και ο Άγγλος Sir Stanley Rous (ο οποίος αργότερα έγινε ένα υψηλό στέλεχος της FIFA).

 Ο Thommen ήταν ένας ιδιαίτερα επιχειρηματικός χαρακτήρας. Ένας ποδοσφαιράνθρωπος με μεγάλη εμπειρία από τη δεκαετία του '50 και συνδύαζε το ρόλο του ως αντιπρόεδρος της FIFA με ένα προσοδοφόρο έργο ως διευθύνων σύμβουλος του ποδοσφαίρου πισίνας της Ελβετίας (SFP). Είναι σωστό να πούμε ότι δεν δίστασε να χρησιμοποιήσει το πρώτο για να υποστηρίξει το δεύτερο και μια επιπλέον διοργάνωση - αυτή που ξεκίνησε στη παραδοσιακή ποδοσφαιρική ερημιά του Ιουνίου - να ταιριάζει στα συμφέροντά του.

Αργότερα θα το πήγαινε ένα βήμα παραπέρα δημιουργώντας το Κύπελλο Ιντερτότο, ένα τουρνουά που υπήρχε μόνο για να κρατήσει την επιχείρησή του με τις πισίνες ψηλά. Το παράξενο όνομα του κυπέλλου αντανακλά κυριολεκτικά στη περίεργη αρχική του μορφή. Με το γράμμα του νόμου αυτή ήταν μια διοργάνωση που διεξάγονταν μεταξύ των πόλεων (όχι των συλλόγων) με τα βασικά κριτήρια επιλεξιμότητας να τίθενται στο Διεθνές εμπόριο ή στις βιομηχανικές υποθέσεις.

Υπήρχαν περίπου 60 πόλεις στην Ευρώπη εκείνη την εποχή και καθώς έπαιζαν φιλικούς αγώνες η μία εναντίον της άλλης, πρέπει να φαινόταν λογικό και κερδοφόρο για να δίνουν παιχνίδια με ένα ανταγωνιστικό στοιχείο. Κάθε πόλη θα μπορούσε να στείλει μόνο έναν αντιπρόσωπο που σημαίνει για παράδειγμα ότι το Λονδίνο θα κατεβάζει μια ομάδα από όλη την πρωτεύουσα. Λαμβάνοντας υπόψη όλα αυτά δεν αποτελεί καμία έκπληξη ότι το συγκεκριμένο τουρνουά δεν είχε εγκριθεί από την UEFA.

Σήμερα βιώνουμε το ζενίθ της υπερεμπορευματοποίησης του ποδοσφαίρου, μια εποχή στην οποία η ίδια η αντιστοιχία φαίνεται σαν ένας προθάλαμος της Gazprom. Όμως τη δεκαετία του '50 αυτό το είδος του πράγματος ήταν στα σπάργανα. Σκεφτείτε ότι αυτό ήταν 25 χρόνια πριν οι χορηγοί στις φανέλες γίνουν κοινοί στο άθλημα και μπορεί να βγει το συμπέρασμα ότι ο Thommen και οι υπόλοιποιο ήταν μπροστά από την εποχή τους.

Κοιτάζοντας πίσω μπορείτε να δείτε γιατί τα στελέχη της FIFA πιστεύουν ότι ένα χάσμα ήταν το άνοιγμα της αγοράς. Οι αγώνες γίνονταν βράδυ στα μέσα της εβδομάδας, ενώ τα αεροπορικά ταξίδια σε όλη την Ήπειρο έκαναν το ταξίδι στο Μόναχο από τη Μαδρίτη ή στο Μάντσεστερ από τη Μασσαλία πολύ πιο εύκολο.Το τουρνουά θα μπορούσε να περιγραφεί ευγενικά ως ένα τέρας υλοτομίας. Να θυμάστε ότι ο πρώτος αγώνας του κυπέλλου πρωταθλητριών διεξαγόταν περίπου τρεις μήνες μετά το πρώτο παιχνίδι του κυπέλλου Εκθέσεων. Τώρα σκεφτείτε το γεγονός ότι από τη στιγμή που έγινε ο πρώτος τελικός του κυπέλλου Εκθέσεων, ο τελικός που έδινε το τρόπαιο στο τυπικά νικητή της διοργάνωσης έγινε τρία χρόνια μετά.

Σχεδόν τρία χρόνια νωρίτερα στις 4 Ιουνίου του 1955 το τουρνουά ξεκίνησε με τη καλύτερη ομάδα του Λονδίνου να ταξιδεύει στην Βασιλεία για να αντιμετωπίσει μια ομάδα σχεδόν εξ ολοκλήρου αποτελούμενη από παίκτες της FC Basel. Ο αγώνας συνέπεσε με τη βιομηχανική έκθεση της Ελβετίας (16 έως 26 Απριλίου του 1955) το οποίο είχε περάσει ομαλά για όλους τους εμπλεκόμενους.

Η σύνθεση μιας υπερομάδας που προέρχονταν από όλα τα κλαμπ της πρωτεύουσας είναι μια συζήτηση που ακόμη και σήμερα γίνεται λόγος σε όλες τις παμπ της Αγγλίας. Οι απαιτήσεις επιλογής των ποδοσφαιριστών πήγαν στους εργοδότες τους. Η αρχική ομάδα περιελάμβανε έναν Σκωτσέζο, έναν Ουαλό και ένα Νοτιοαφρικάνο γεννημένο στην Ιταλία. το ίδιο το Λονδίνο εκπροσωπήθηκε ωστόσο από το θρύλο της Fulham Johnny Haynes που παρείχε το πιο γνωστό όνομα στο φύλλο αγώνα.

Πήραν μια νίκη με 5-0 με τον Cliff Holton της Arsenal να βάζει χατ-τρικ. Όταν η φάση των ομίλων ολοκληρώθηκε δύο χρόνια αργότερα, το Λονδίνο ήταν οι νικητές επικρατώντας της Frankfurt και της Basel στην πρώτη θέση. Έπειτα θα συναντηθεί με μια άλλη Ελβετική ομάδα στα στάδια των νοκ-άουτ, όπου ξεπέρασε τη Lausanne με 3-2 στο σύνολο για να προκριθεί στα ημιτελικά του θεσμού.

Ο άλλος ημιτελικός χαρακτηρίστηκε επίσης από έναν Αγγλικό σύλλογο. Η πόλη του Μπέρμιγχαμ εκπροσωπήθηκε από τη Birmigham μετά την άρνηση της Aston Villa να ενωθεί με την αντίπαλο της, με τους "μπλε" να γίνονται η πρώτη Αγγλική ομάδα που συμμετέχει στην Ευρώπη. Συναντήθηκε με τη καλύτερη ομάδα της Βαρκελώνης και αντιπροσωπεύεται κυρίως από τη Barcelona σε όλο το τουρνουά, αν και άλλοι ποδοσφαιριστές της Espanyol προστέθηκαν στο μίγμα.

Ο πρώτος αγώνας κατέληξε να γίνει θρίλερ, με την Birmigham να κερδίζει με 4-3 στο St. Andrews για να δημιουργήσει ένα τεταμένο κλίμα στο Camp Nou (ένα γήπεδο που είχε ανοίξει μόλις λίγους μήνες νωρίτερα). Τους πήρε μέχρι το 82' όμως η Barça νίκησε με 1-0 για να ισοφαρίσει στο σύνολο.

Τότε δεν μετρούσε ούτε το εκτός έδρας γκολ και ούτε υπήρχε η διαδικασία των πέναλτι και είχε κανονιστεί ένας τρίτος αγώνας σε ένα ουδέτερο έδαφος, το οποίο προφανώς σήμαινε ένα ταξίδι στην Ελβετία για να κριθεί ποιος θα παίξει στον τελικό. Ήταν άλλη μια σφιχτή αναμέτρηση με τη Barça να προηγείται με 1-0 στο 33' και τη Birmigham να ισοφαρίζει λίγο μετά το ημίχρονο. Οι Καταλανοί σκόραραν στο 83' για να κλείσουν μια θέση στον τελικό και να τορπιλίζουν τις ελπίδες των Άγγλων.

Έπειτα αναμενόταν ότι η καλύτερη ομάδα του Λονδίνου θα έδινε στη Βαρκελώνη μια δύσκολη μάχη για τα χρήματά τους στον τελικό. Στο πρώτο αγώνα σχεδόν τα κατάφεραν: το παιχνίδι τελείωσε με 2-2 με το 18χρονο Jimmy Greaves της Chelsea να βάζει το πρώτο για την ομάδα του αφού οι Καταλανοί δεν κατάφεραν να διατηρήσουν το πρώιμο προβάδισμα.

Σχεδόν δύο μήνες πέρασαν πριν από το δεύτερο αγώνα το οποίο έμοιαζε ένα κατάλληλο χρονικό διάστημα δεδομένου ότι αυτό ήταν ένα τουρνουά της ατέρμονης αναμονής. Όταν ήρθε η Βαρκελώνη ήταν εντελώς κυρίαρχη. Τους διέλυσαν με το εκκωφαντικό 6-0 στο Camp Nou σηκώνοντας όχι μόνο το πρώτο Κύπελλο Διεθνών Εκθέσεων, αλλά και το πρώτο Ευρωπαϊκο τρόπαιο στην ιστορία του συλλόγου.

Μετά το αρχικό πείραμα του ενός τελικού σε τρία χρόνια έγιναν σταδιακές αλλαγές στο τουρνουά. Λίγους μήνες αφότου τα τελικά του Κυπέλλου Εκθέσεων αρχίσουν και πάλι, αυτή τη φορά δεν θα υπήρχε φάση των ομίλων με τη μορφή των νοκ-άουτ να απλουστεύει θέματα. Η καλύτερη ομάδα του Λονδίνου ήταν ένα πράγμα του παρελθόντος επίσης, με την Chelsea να ενεργείται ως εκπρόσωπος της πρωτεύουσας. Στα προημιτελικά έμεινε έξω από τη καλύτερη ομάδα του Βελιγραδιού όμως η Birmigham τα πήγε καλύτερα από τη προηγούμενο προσπάθειά της και έφτασε στο δεύτερο τελικό του τουρνουά. Η Barcelona επέστρεψε για να υπερασπιστεί τον τίτλο της και μετά την λευκή ισοπαλία στο St.Andrews κέρδισε με 4-0 στο Camp Nou. Αυτή τη φορά η διοργάνωση πήρε λίγο λιγότερο από δύο χρόνια για να ολοκληρωθεί.

 Η Birmigham ήταν φιναλίστ και πάλι τη σεζόν 1960 - 1961 όμως αυτή τη φορά έχασε με 4-2 από τη Roma με τους "μπλε" να μη φτάνουν πιο κοντά στην είσπραξη της Ευρωπαϊκής τιμής. Τη σεζόν 1961-1962 ο κανόνας της "μίας πόλης, μίας ομάδας" έπεσε, με τις χώρες να τις επιτρέπονται πλέον να βάζουν τρεις ομάδες. Το Κύπελλο Εκθέσεων καθιερώθηκε ως το δεύτερο τουρνουά της Ευρώπης.

Οι Ισπανικές ομάδες κυριάρχησαν τα πρώτα χρόνια με δύο τίτλους να μοιράζονται οι Barcelona και Valencia και έναν να το κατακτά η Barcelona μόνο η Roma για να σπάσει την κυριαρχία τους. Η Ουγγρική Ferencváros επικράτησε της Juventus για να πάρει το τρόπαιο το 1965, πριν η Barcelona σηκώσει το κύπελλο για τρίτη φορά ένα χρόνο αργότερα.Στη συνέχεια εμφανίστηκαν στο προσκήνιο οι Αγγλικές ομάδες παίρνοντας τέσσερις διαδοχικούς τίτλους μεταξύ του 1968 και του 1971, χάρη στην Leeds United, την Arsenal, τη Newcastle και τη Leeds ξανά.

Ο δεύτερος θρίαμβος της ομάδας του Yorkshire αποτέλεσε τη τελευταία διαδρομή για το Κύπελλο Εκθέσεων. Η μορφή είχε τελειοποιηθεί και η UEFA πήρε τον έλεγχο. Από τη σεζόν 1971-1972 και μετά δημιουργήθηκε το Κύπελλο UEFA το οποίο τώρα αναφέρεται ως Europa League και επιβιώνει μέχρι σήμερα.

Το Κύπελλο Εκθέσεων μπορεί να άρχισε στη ζωή ως ένα παράξενο πλάσμα όμως η σημασία του δεν πρέπει να υποτιμηθεί. Πέρα ότι δημιούργησε τη δεύτερη διασυλλογική διοργάνωση της Ευρώπης, είδε να διεξάγεται το πρώτο παιχνίδι κάτω από τους προβολείς στο Wembley (Λονδίνο - Φρανκφούρτη το 1956) και χρησιμοποίησε συχνά υπό δοκιμή νέες πρωτοβουλίες. Έτσι τη σεζόν 1966 - 1967 μπήκε ο κανόνας του εκτός έδρας γκολ και χρησιμοποιείται τώρα στις διοργανώσεις σε όλο τον κόσμο. Τη σεζόν 1970 - 1971 εισήγαγε τη διαδικασία των πέναλτι, επτά χρόνια πριν από την άφιξή της στο Παγκόσμιο Κύπελλο.

Σήμερα έχει γίνει ένα μάλλον αντιπαθές βραβείο συνδιαλλαγής που καμία από τις μεγάλες ομάδες δεν το θέλει πραγματικά, σίγουρα μεταξύ της "ελίτ" της Αγγλίας. Στην πραγματικότητα καθώς επεκτείνονται οι ισολογισμοί της Premier League, ακόμα και οι μεσαίοι σύλλογοι της κατηγορίας φαίνεται να απορρίπτουν το Europa League.

Το δεύτερο τουρνουά της Ευρώπης θανάσιμα υπονομεύεται από την επέκταση του ισολογισμού της Premier League. Κοιτάζοντας πίσω στα έτη πριν το κύπελλο πρωταθλητριών σταματήσει να λειτουργεί για να γίνει Champions League, το Κύπελλο UEFA κατακτήθηκε από συλλόγους όπως η Real Madrid, η Bayern Munich και η Juventus. Τώρα οι συγκεκριμένες ομάδες εξετάζουν τη προοπτική να παίξουν στο Europa League μόνο ως καταστροφή. Πραγματοποιούν μια άσχημη πορεία στο πρωτάθλημα ή στη φάση των ομίλων του Champions League και ως εκ τούτου η χρονιά τους θεωρείται αποτυχημένη.

Είναι δίκαιο να πούμε ότι έχουμε διασχίσει τον Ρουβίκωνα σε αυτό το θέμα αφήνοντας μας να κοιτάμε πίσω στοργικά σε μια απλούστερη περίοδο. Μια εποχή που τα ισχυρά στελέχη ποδοσφαίρου συνέλαβαν ένα φουσκωμένο τουρνουά με περίεργα κριτήρια πρόκρισης που βασίζονται στη μεγιστοποίηση των εσόδων.