Ελληνική Μυθολογία: Η περίπτωση του Διομήδη

Ο Διομήδης, γιος του Τυδέα και σύζυγος της Αιγιάλειας, ανήκε στη γενιά των Επιγόνων μαζί με τον Σθένελο και τον Ευρύαλο. Επίγονοι ονομάστηκαν στην ελληνική μυθολογία οι απόγονοι των επτά πολεμιστών βασιλέν του Άργους - τον Άδραστο, τον Αμφιάραο, τον Καπανέα, τον Ιππομέδοντα, τον Τυδέα και τον Παρθενοπαίο - οι οποίοι εκστράτευσαν ανεπιτυχώς κατά της Θήβας για να ενθρονίσουν τον Πολυνείκη στον θρόνο της πόλης.

Δέκα έτη μετά την ατυχή εκστρατεία των γονέων τους, οι γιόι των παραπάνω -  Διομήδης – γιος του Τυδέως, ο Βασιλιάς των Μυκηνών Σθένελος – γιος του Καπανέως, ο Βασιλιάς της Αρκαδίας Πρόμαχος – γιος του Παρθενοπαίου, ο Αργείος ήρωας και αργοναύτης Ευρύαλος – γιος του Μικηστέως και οι δυο γιοι του Αργείου μάντη Αμφιάραου: ο Αλκμαίων (ο επιφανέστερος των Επιγόνων) και ο Αμφίλοχος- πλην του Ευρύαλου, εκστρατεύουν εκ νέου προκειμένου να εκδικηθούν την ήττα και το φόνο των γονιών τους βοηθούμενοι και από Κορίνθιους, Μεγαρείς, Μεσσήνιους και Αρκάδες «πειθόμενοι τεράεσσι θεών και Ζηνός αρωγή». Στη νέα αυτή εκστρατεία το μένος και η ορμή της εκδίκησης των Επιγόνων υπερφαλάγγισε την ισχυρή αμυντική παράταξη των Θηβαίων, οι οποίοι στη συνέχεια κατά συμβουλή του μάντη Τειρεσία αναγκάσθηκαν να παραδώσουν την πόλη τους και με αρχηγό τον Λαοδάμαντα, γιο του σφετεριστή Ετεοκλή, προσπάθησαν να καταφύγουν «συν γυναιξί και τέκνοις» στην Ιλλυρία. Στη συνέχεια οι Επίγονοι (πλην του Αιγιαλέως που έπεσε στη μάχη) υπό την αρχηγία του Αδράστου, κατ΄ άλλους του Αλκμέωνος, εισήλθαν στη πόλη και αναγόρευσαν Βασιλιά τον Θέρσανδρο, γιο του Πολυνείκη (-ανιψιό του σφετεριστή Ετεοκλή, εγγονό του Οιδίποδα).

Η εκστρατεία αυτή των Eπιγόνων, αν και μεταγενέστερη εκείνης των Επτά επί Θήβας, δεν έχει εξακριβωθεί με την ίδια βαρύτητα της πρώτης ιστορικά, αν δηλαδή αποτελεί προϊόν ποιητικής εφεύρεσης που εξ ανάγκης γεννήθηκε προκειμένου να δικαιολογήσει την άμυνα, τη φυγή των Θηβαίων αλλά και την παρακμή και ασημότητα των Θηβών που ακολούθησε. Γεγονός όμως είναι ότι υπήρξε θέμα έπους εξ 7.000 στίχων αποδιδόμενο κατ΄ άλλους στον Όμηρο, που αμφισβήτησε όμως ο Ηρόδοτος (Δ 32), κατ΄ άλλο σχολιαστή του Αριστοφάνη, στον ποιητή Αντίμαχο τον Τήιο.

Ο Διομήδης, του οποίου το όνομα σημαίνει: Διός + μήδομαι (σκέφτομαι, συμβουλεύω), αυτός που έχει θεϊκή σκέψη, που τον συμβουλεύει ο Δίας, είναι απο τους αγαπημένους, αν όχι ο αγαπημένος ήρωας του Ομήρου. Ολόκληρη η Ραψωδία Ε είναι ένας ύμνος για την γενναιότητα και την σωφροσύνη αλλα και στην υπόλοιπη Ιλιάδα εμφανίζονται έπαινοι και ευμενείς χαρακτηρισμοί.

Ο Διομήδης αναπαρίσταται στο έπος ως ο πιο γενναίος πολεμιστής του Τρωικού πολέμου που ποτέ δεν διαπράττει ύβριν. Συχνά αναφέρεται από τον Όμηρο ως ο νεότερος βασιλιάς-πολεμιστής μεταξύ των Αχαιών και τρίτος σε δύναμη μετά τον Αχιλλέα και τον Τελαμώνιο Αίαντα. Εντούτοις, κατά τους επικήδειους αγώνες που έγιναν προς τιμήν του θανάτου του Πατρόκλου, ο Διομήδης νικά των Αίαντα και κερδίζει την πρώτη θέση στη σειρά των φιλικών αγώνων πυγμαχίας.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα της ωριμότητας και της ευφυΐας του Διομήδη εμφανίζονται σε διάφορα σημεία στα έπη και είναι τα εξής:

Στη ραψωδία Δ΄ ο Αγαμέμνων λοιδωρεί τον Διομήδη αποκαλώντας τον κατώτερο μαχητή από τον πατέρα του τον Τυδέα: «Τοῖος ἔην Τυδεὺς Αἰτώλιος· ἀλλὰ τὸν υἱὸν γείνατο εἷο χέρεια μάχῃ.» Ο Σθένελος, ένας συμπολεμιστής του Διομήδη ενώπιον του οποίου διαδραματίστηκε το προαναφερθέν συμβάν, παρότρυνε τον τελευταίο να ανταπαντήσει στον Αγαμέμνωνα υποστηρίζοντας ότι ο Διομήδης κατακτώντας την «επτάπυλη» Θήβα ξεπέρασε τον πατέρα του και εκδικήθηκε για τη δολοφονία του. Ο Διομήδης αποκρίθηκε τότε ότι μέρος των καθηκόντων του Αγαμέμνονος ως ηγέτη ήταν να παροτρύνει του Αχαιούς στρατιώτες και ότι άνδρες με πολεμικές αρετές δε θα έπρεπε να έχουν πρόβλημα να αντέχουν τέτοιου είδους προσβολές.

«δὴν δ᾽ ἄνεῳ ἦσαν τετιηότες υἷες Ἀχαιῶν· ὀψὲ δὲ δὴ μετέειπε βοὴν ἀγαθὸς Διομήδης· Ἀτρεΐδη σοὶ πρῶτα μαχήσομαι ἀφραδέοντι, ἣ θέμις ἐστὶν ἄναξ ἀγορῇ· σὺ δὲ μή τι χολωθῇς.» δηλαδή, οι Αχαιοί σίγησαν θλιμμένοι μέχρις ότου ο ανίκητος στη μάχη Διομήδης διέκοψε τη σιωπή, «Ατρείδη, εσένα που παραλογίζεσαι θα επιπλήξω πρώτο καθώς αυτό το δικαίωμα μού το παρέχει η σύνοδος. Και μη θιγείς που θα πράξω έτσι...» Σύνοδος των Αχαιών - Ραψωδία Ι΄
«ὣς ἔφαθ᾽, οἳ δ᾽ ἄρα πάντες ἐπίαχον υἷες Ἀχαιῶν μῦθον ἀγασσάμενοι Διομήδεος ἱπποδάμοιο. τοῖσι δ᾽ ἀνιστάμενος μετεφώνεεν ἱππότα Νέστωρ· Τυδεΐδη περὶ μὲν πολέμῳ ἔνι καρτερός ἐσσι, καὶ βουλῇ μετὰ πάντας ὁμήλικας ἔπλευ ἄριστος. οὔ τίς τοι τὸν μῦθον ὀνόσσεται ὅσσοι Ἀχαιοί, οὐδὲ πάλιν ἐρέει· ἀτὰρ οὐ τέλος ἵκεο μύθων. ἦ μὲν καὶ νέος ἐσσί, ἐμὸς δέ κε καὶ πάϊς εἴης ὁπλότατος γενεῆφιν· ἀτὰρ πεπνυμένα βάζεις Ἀργείων βασιλῆας, ἐπεὶ κατὰ μοῖραν ἔειπες.» δηλαδή, οι Αργείοι ζητωκραύγασαν με μια φωνή επειδή με καμάρι άκουσαν τα λόγια του Διομήδη και τότε ο ιππευτής Νέστωρ σηκώθηκε να μιλήσει. «Τυδεΐδη», είπε, «στη μάχη η ανδρεία σου είναι αναμφισβήτητη και στο συμβούλιο υπερτερείς όλων όσων έχουν τα ίδια χρόνια με εσένα· κανείς από τους Αργείους δεν πρόκειται να αντείπει στο λόγο σου, αλλά ακόμα δεν έφτασες στην ουσία του ζητήματος. Είσαι ακόμα νέος -θα ήσουν το νεότερο εάν ήσουν τέκνο μου- αλλά παρ'όλα αυτά μίλησες με σοφία και διακριτικότητα προς τους Αργείους βασιλείς» Σύνοδος των Αχαιών - Ραψωδία Ι΄

Χαρακτηριστικά παραδείγματα της ανδρείας και της επιδεξιότητας του Διομήδη στη μάχη φαίνονται στα ακόλουθα αποσπάσματα:

«Ἦ ῥα καὶ ἐξ ὀχέων σὺν τεύχεσιν ἆλτο χαμᾶζε· δεινὸν δ' ἔβραχε χαλκὸς ἐπὶ στήθεσσιν ἄνακτος ὀρνυμένου· ὑπό κεν ταλασίφρονά περ δέος εἷλεν.», δηλαδή, είπε (ο Διομήδης), και χάμου πήδηξε με τ' άρματα οχ τ' αμάξι, και βρόντησε ο χαλκός φριχτά στ' αρματωμένα στήθια καθώς κινούσε· θάπιανε κι' ένα άφοβο τρομάρα! (μετάφραση Αλεξ. Πάλλη) - Ραψωδία Δ΄
«Τὸν δ' ἄρ' ὑπόδρα ἰδὼν προσέφη κρατερὸς Διομήδης· μή τι φόβον δ' ἀγόρευ', ἐπεὶ οὐδὲ σὲ πεισέμεν οἴω. οὐ γάρ μοι γενναῖον ἀλυσκάζοντι μάχεσθαι οὐδὲ καταπτώσσειν· ἔτι μοι μένος ἔμπεδόν ἐστιν· ὀκνείω δ' ἵππων ἐπιβαινέμεν, ἀλλὰ καὶ αὔτως ἀντίον εἶμ' αὐτῶν·», δηλαδή, Τότες τον τήραξε λοξά και τούκανε ο Διομήδης «Μην ξεστομίσεις καν φεβγιό, μόνο τα λόγια χάνεις! Δε βρήκα απ' τους γονιούς μου εγώ στον πόλεμο να τρέμω, ή να ξεκόφτω... βρίσκεται καρδιά εδώ μέσα ακόμα! Μα αφτοί κι' οι διό απ' τα χέρια μας τα γλήγορα άλογά τους πίσω δε θαν τα παν, αν δα κι' ο ένας μας ξεφύγει.» (μετάφραση Αλεξ. Πάλλη) - Ραψωδία Ε΄
«ὃ δὲ χερμάδιον λάβε χειρὶ Τυδεΐδης μέγα ἔργον ὃ οὐ δύο γ' ἄνδρε φέροιεν, οἷοι νῦν βροτοί εἰσ'· ὃ δέ μιν ῥέα πάλλε καὶ οἶος.», δηλαδή, Κι' αφτός, κοτρώνα του Τυδιά αρπάζει ο γιος στα χέρια, μεγάλο βάρος, π' άντρες διό σαν τους θνητούς τούς τώρα δε θαν τη σήκωναν, μα αφτός την αλαφροπετούσε και μόνος (μετάφραση Αλεξ. Πάλλη) - Ραψωδία Ε΄
«Ζεῦ πάτερ ἢ Αἴαντα λαχεῖν, ἢ Τυδέος υἱόν, ἢ αὐτὸν βασιλῆα πολυχρύσοιο Μυκήνης.», δηλαδή, «Δία πατέρα, ο Αίας μας να λάχει για ο Διομήδης, για ατός του της πολύχρυσης ο βασιλιάς Μυκήνας.» (μετάφραση Αλεξ. Πάλλη) Μονομαχία με Έκτορα - Ραψωδία Η΄
«ὄφρ' ὁ γέρων ἵπποιο παρηορίας ἀπέταμνε φασγάνῳ ἀΐσσων, τόφρ' Ἕκτορος ὠκέες ἵπποι ἦλθον ἀν' ἰωχμὸν θρασὺν ἡνίοχον φορέοντες Ἕκτορα· καί νύ κεν ἔνθ' ὁ γέρων ἀπὸ θυμὸν ὄλεσσεν εἰ μὴ ἄρ' ὀξὺ νόησε βοὴν ἀγαθὸς Διομήδης·», δηλαδή, Κι' εκεί π' ο γέρος χύθηκε κι' έκοβε με την κάμα τ' αλόγου τα παράλουρα, νά! φτάνουν του Εχτόρου τα γλήγορα άτια, κι' έφερναν τον άσκιαχτο αμαξά τους μες στο κυνήγι. Τη ζωή θάχανε τότε ο γέρος, μόνε τον είδε στη στιγμή ο θαρρετός Διομήδης (μετάφραση Αλεξ. Πάλλη) Διάσωση Νέστωρος - Ραψωδία Θ΄
«Ὣς ἔφαθ', οἳ δ' ἄρα πάντες ἀκὴν ἐγένοντο σιωπῇ. τοῖσι δὲ καὶ μετέειπε βοὴν ἀγαθὸς Διομήδης· Νέστορ ἔμ' ὀτρύνει κραδίη καὶ θυμὸς ἀγήνωρ ἀνδρῶν δυσμενέων δῦναι στρατὸν ἐγγὺς ἐόντων Τρώων· ἀλλ' εἴ τίς μοι ἀνὴρ ἅμ' ἕποιτο καὶ ἄλλος μᾶλλον θαλπωρὴ καὶ θαρσαλεώτερον ἔσται. σύν τε δύ' ἐρχομένω καί τε πρὸ ὃ τοῦ ἐνόησεν ὅππως κέρδος ἔῃ· μοῦνος δ' εἴ πέρ τε νοήσῃ ἀλλά τέ οἱ βράσσων τε νόος, λεπτὴ δέ τε μῆτις.», δηλαδή, Έτσι είπε, κι' όλοι απόμειναν χωρίς να βγάλουν λέξη. Μα με καιρό τους μίλησε ο θαρρετός Διομήδης «Γέρο, η περήφανη καρδιά μες στ' άφοβα μου στήθια μου λέει, εγώ ως μες στων οχτρών τους λόχους να ζυγώσω. Μα αν γίνεται κι' άλλος κανείς ναρθεί μαζί να πάμε· πιο συντροφιά, και πιότερο για τη δουλιά το θάρρος. Διό παν μαζί, και πριν αφτός πριν πότε νιώθει ο άλλος το τί συφέρνει· μα αν τυχόν και μόνος όντας νιώσεις, όμως πιο οκνός σου πάντα ο νους, δε σούχει η γνώμη βάθος.» (μετάφραση Αλεξ. Πάλλη) Τα σχέδια των Αχαιών - Ραψωδία Κ΄

Η ραψωδία Ε΄ της Ιλιάδας επικεντρώνεται στην ανδρεία του Διομήδη στο πεδίο της μάχης, ο οποίος κατά τη διάρκεια της απουσίας του Αχιλλέα, γίνεται ο ισχυρότερος πολεμιστής του στρατού των Αχαιών σπέρνοντας τον όλεθρο στις Τρωικές τάξεις. Ο Διομήδης εμφανιζόμενος στη μάχη σφαγιάζει μια δράκα Τρώων πολεμιστών, συμπεριλαμβανομένων και μερικών γιων του Πριάμου, προκαλώντας έτσι το φόβο και σε πολλούς άλλους. Στοχοποιείται και δέχεται τις επιθέσεις δύο εκ των καλύτερων Τρώων στρατιωτών, του ημίθεου Αινεία (γιου της Αφροδίτης) και του τοξότη Πάνδαρου. Ο Πάνδαρος με ένα βέλος του τραυματίζει τον Διομήδη αλλά αυτό δεν επηρεάζει και πολύ την ικανότητά του στη μάχη. Ο Διομήδης φονεύει τον Πάνδαρο με το δόρυ του και ρίχνει έναν βράχο στον Αινεία, ο οποίος τραυματίζεται σοβαρά.

Η Αφροδίτη, τότε, αναμειγνύεται στη μάχη σε μια προσπάθεια να σώσει τη ζωή του γιου της, τον οποίο αρπάζει και προσπαθεί να φυγαδεύσει. Ο Διομήδης επιτίθεται και τραυματίζει την Αφροδίτη που ξεσπάει σε κλάματα, αφήνει τον Αινεία και κατευθύνεται προς τον Όλυμπο για να παραπονεθεί στον Δία. Εν τω μεταξύ ο Απόλλων αρπάζει το σώμα του αναίσθητου Αινεία και προσπαθεί να ξεφύγει. Ο Διομήδης τού επιτίθεται τρεις φορές και απωθείται από απαστράπτον φως. Κατά την τέταρτή του επίθεση ο Διομήδης κοντοστέκεται στις προειδοποιήσεις του Απόλλωνα, θυμούμενος τις οδηγίες που του έδωσε η Αθηνά, σύμφωνα με τις οποίες ο Διομήδης επιτρεπόταν να επιτεθεί στην Αφροδίτη αλλά όχι σε κάποιον άλλο Ολύμπιο θεό. Αργότερα, σε άλλο σημείο της μάχης, ο Διομήδης μάχεται με τον Έκτορα και συγκρούεται με τον Άρη, τον θεό του πολέμου που ήταν με το πλευρό των Τρώων. Ενθυμούμενος και πάλι τις συμβουλές της Αθηνάς ο Διομήδης καλεί τους στρατιώτες να υποχωρήσουν. Τότε όμως η Αθηνά τον ενθαρρύνει να ξαναμπεί στη μάχη και αφού τον εφοδιάζει με ένα άρμα αυτός επιτίθεται καρφώνει το δόρυ του στο σώμα του Άρη. Ουρλιάζοντας από τον πόνο ο τραυματισμένος θεός ανεβαίνει στον Όλυμπο μέσα σε μια στήλη καπνού αναγκάζοντας τους Τρώες να υποχωρήσουν.

Σε ένα ακόμα περιστατικό από την Ιλιάδα, ο Διομήδης κι ο Οδυσσέας κλέβουν σε μια βραδινή επιχείρηση τα άλογα του Ρήσου, βασιλιά της Θράκης, από το Τρωικό στρατόπεδο. Αυτή τους η κίνηση καταδεικνύει το θάρρος και την πανουργία των δύο βασιλιάδων και επίσης εκπληρώνει το χρησμό που έλεγε ότι η Τροία δε θα έπεφτε ποτέ όσο τα άλογα του Ρήσου έβοσκαν στις Τρωικές πεδιάδες. Μια άλλη εκδοχή του μύθου ήθελε την κλοπή του Παλλαδίου αλλιώς η Τροία δε θα έπεφτε ποτέ (κάτι που επιτεύχθηκε επίσης από τον Διομήδη και τον Οδυσσέα).

Υπάρχει επίσης αναφορά σε μια αποστολή κατά την οποία ο Διομήδης και ο Οδυσσέας καταφέρνουν να διασώσουν τον καταραμένο και εγκαταλειμμένο Φιλοκτήτη του οποίου το Hράκλειο τόξο ήταν απαραίτητο για την κατάκτηση της Τροίας. Κατά μια άλλη εκδοχή, στην αποστολή αυτή συμμετέχει ο Οδυσσέας με τον γιο του Αχιλλέα, τον Νεοπτόλεμο.

Ο Διομήδης είναι ένας εκ των Αχαιών ηρώων που απέσπασε από τους θεούς ασφαλή, ή σχεδόν ασφαλή, επιστροφή στην πατρίδα. Παρά την ευνοϊκή μεταχείριση του Διομήδη προς το γιο της Αινεία, η Αφροδίτη δεν κατόρθωσε ποτέ να ξεχάσει το βέλος που της έσκισε το δέρμα στα πεδία της Τροίας. Μόλις φτάνει στο Άργος ο Διομήδης βρίσκεται προ εκπλήξεως. Η σύζυγος του έχει ξαναπαντρευτεί και στη θέση του βασιλεύει ο νέος άντρας της γυναίκας του. Ο ήρωας διαπιστώνει ότι δεν επιθυμεί πλέον ούτε να τιμωρήσει τη γυναίκα του, ούτε να παραμείνει όμως σε αχαϊκό έδαφος. Έτσι λοιπόν σαλπάρει με τους συντρόφους του στην Ιταλία, όπου ιδρύει δύο νέες πόλεις.

Στην Αινειάδα του Βιργίλιου ο Διομήδης αντιμετωπίζει για δεύτερη φορά τον παλιό του εχθρό Αινεία, τον οποίο θα είχε σκοτώσει κατά τη διάρκεια του τρωικού πολέμου, αν δεν παρενέβαιναν καταρχήν η Αφροδίτη και στη συνέχεια ο Απόλλωνας. Οι κάτοικοι του Λάτιου επισκέπτονται το παλάτι του Διομήδη με σκοπό να τον πείσουν να ηγηθεί των στρατευμάτων τους που θα κινηθούν εναντίον του Αινεία. Ο Διομήδης απορρίπτει την προσφορά τους, ισχυριζόμενος ότι έχει ήδη θανατώσει πάρα πολλούς Τρώες στη ζωή του και ότι ο σκοπός της άφιξης του στην Ιταλία ήταν να ζήσει ειρηνικά το υπόλοιπο της ζωής του.

Τόσο ο Όμηρος όσο και ο Βιργίλιος δεν προϊδεάζουν τον αναγνώστη για το τέλος του ήρωα, με εξαίρεση ίσως ένα χωρίο της Ιλιάδας, όπου η Διώνη, η μητέρα της Αφροδίτης, περιθάλπει την τραυματισμένη από το Διομήδη κόρη της, λέει στην κόρη της ότι όποιος τα βάζει με τους θεούς δε ζει για πολύ. Στους προομηρικούς μύθους, ωστόσο η Αθηνά εγγυάται στο Διομήδη την αθανασία, η οποία προοριζόταν εξαρχής για τον πατέρα του. Έτσι ο Διομήδης έγινε θεός και λατρευόταν με διάφορες ονομασίες στην Ιταλία.