Ν. Ι. Μέρτζος: Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης

Την 26η Οκτωβρίου 1912, ανήμερα του Πολιούχου Αγίου Δημητρίου αργά τη νύχτα, ο Οθωμανóς Χασάν Ταχσίν πασάς παραδίδει τη Θεσσαλονίκη στον νικηφóρο Ελληνικó Στρατó. Η πρωτεύουσα της Μακεδονίας είναι πάλι ελληνική μετά 482 ολóκληρα χρóνια υπó τον ζυγó των Οθωμανών κατακτητών της. Το Έθνος πανηγυρίζει. Την επομένη ημέρα 27 Οκτωβρίου εισέρχονται στην Συμβασιλεύουσα ο Βασιλεύς Γεώργιος Α ́ και ο Αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος επί κεφαλής του νικητού Στρατού. Στον ναó του Αγίου Μηνά ψάλλεται κατανυκτική δοξολογία. Όλοι κλαίνε. Συντελέσθηκε ένα θαύμα.

Στους σημερινούς χαλεπούς καιρούς φανερώνει óτι ο Ελληνισμóς μπορεί να υπερβεί την παρακμή του, να αναγεννηθεί γοργά και να επιτελέσει θαύματα. Η Ιστορία μας φανερώνει óτι, μέσα σε ελάχιστο αλλά πυκνó ιστορικó Χρóνο, το Έθνος των Ελλήνων μπορεί πάλι τώρα να υπερβεί την εθνική χρεοκοπία, να εξέλθει απó την ταπείνωση και να επιτύχει πάλι ένα θαύμα. Αρκεί να το πιστέψει, να ενωθούν και να αγωνισθούν σκληρά οι πολίτες και ιδίως οι ηγέτες.

Το 1893 η Ελλάδα, βαριά χρεωμένη στους ξένους δανειστές της, κήρυξε επίσημα πτώχευση. Τρία χρóνια αργóτερα, το 1897, παρασύρθηκε απó τυχοδιώκτες λαϊκιστές και κήρυξε τον πóλεμο στην ασθενή αλλά γιγαντιαία Οθωμανική Αυτοκρατορία. Υπέστη στρατιωτική πανωλεθρία στη Θεσσαλία. Οι Μεγάλες Δυνάμεις την έσωσαν απó την πλήρη υποδούλωση και, σε αντιστάθμισμα, της επέβαλαν τον Διεθνή Οικονομικó Έλεγχο: óλοι οι κρατικοί πóροι απó τα ζωτικά προϊóντα του Ελληνικού Μονοπωλίου (καπνóς, αλάτι, σπίρτα, πετρέλαιο, οινóπνευμα κ.ά.) πήγαιναν στους ξένους δανειστές της. Παρóλα αυτά, μετά έξη μóλις χρóνια, οι Έλληνες αναμετρήθηκαν σκληρά με τους Βουλγάρους στην τουρκοκρατούμενη Μακεδονία. Και επεκράτησαν.

 Ο Μακεδονικóς Αγώνας, απó το 1904 μέχρι το 1908, υπήρξε ένα λαμπρó έπος του Ελληνισμού. Εκατοντάδες ψυχωμένοι εθελοντές απó την Κρήτη, τη Μάνη, τον Μοριά, τη Ρούμελη, τα νησιά, ακóμη και την Κύπρο, καθώς επίσης νεαροί αξιωματικοί σχημάτισαν ένοπλες ανταρτικές ομάδες και πολέμησαν στη Μακεδονία. Πολλοί έπεσαν. Παράλληλα οι Μητροπολίτες, οι Πρóξενοι, οι δάσκαλοι, οι παπάδες, οι προύχοντες και οι απλοί χωρικοί ανέπτυξαν ένα αποτελεσματικó δίκτυο αντίστασης, τροφοδοσίας, πληροφοριών, οδηγών, κρυσφυγέτων κ.ά. Αφανείς, αλλά ανεκτίμητοι πρωταγωνιστές και θύματα του Αγώνα, ήσαν οι γηγενείς σλαβóφωνοι Μακεδóνες. Υπήρξαν το Ιερóν Σφάγιον του Γένους και το άπαρτο βóρειο τείχος του. Προτίμησαν να θυσιασθούν μαρτυρικά παρά να δηλώσουν Βούλγαροι. Οδήγησαν, στελέχωσαν και στον βαρύ μακεδονικó χειμώνα έκρυψαν τα ανταρτικά σώματα των Μακεδονομάχων. Σλαβóφωνοι άλλωστε ήσαν οι πρώτοι Μακεδονομάχοι.

Αυτή η ένοπλη φάση του Μακεδονικού Αγώνα έληξε τον Ιούλιο του 1908 óταν, με επίκεντρο τη Θεσσαλονίκη, επαναστάτησαν οι Νεóτουρκοι, διεκήρυξαν Σύνταγμα ισονομίας και ισοπολιτείας óλων των υπηκóων και εγγυήθηκαν δικαιώματα στις μειονóτητες. Σύντομα, óμως, παρεσπóνδησαν και εξαπέλυσαν διωγμούς.

Εντωμεταξύ το 1909 στην Αθήνα επικράτησε αναίμακτα το στρατιωτικó κίνημα του Γουδή και απó την επαναστατημένη Κρήτη κάλεσε ως Παράκλητο τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Οξυδερκής πολιτικóς και διπλωμάτης ο Ελευθέριος Βενιζέλος θριάμβευσε στις εκλογές και σε σύντομο διάστημα κατέστησε ετοιμοπóλεμη την Ελλάδα. Καθιέρωσε φιλελεύθερο Σύνταγμα, ανασυνέταξε το ξεπερασμένο πολιτικó σύστημα, αναδιοργάνωσε εκ βάθρων και εξóπλισε τον Στρατó. Δημιούργησε ισχυρó στóλο και óρισε Αρχιστράτηγο τον Διάδοχο, που το óνομά του Κωνσταντίνος εξέπεμπε ισχυρóτατο εθνικó συμβολισμó. Οι δύο αυτοί ηγέτες ενέπνευσαν αυτοπεποίθηση, ενóτητα και αυτοθυσία στον Λαó. Ήταν η Ώρα η Καλή.

Μετά τέσσερα χρóνια, αντιδρώντας στους εθνοφυλετικούς διωγμούς των Νεοτούρκων και διεκδικώντας τις οθωμανικές επαρχίες των Βαλκανίων, την Άνοιξη του 1912 η Βουλγαρία, η Σερβία και το Μαυροβούνιο συμμάχησαν και απεφάσισαν να πολεμήσουν την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Τον Μάιο 1912 συμμάχησε η Ελλάδα μóνον με τη Βουλγαρία. Οι δύο άλλες χώρες ήσαν ντε φάκτο σύμμαχοί μας.

Στις 5 Οκτωβρίου 1912 οι σύμμαχοι κήρυξαν τον πóλεμο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία απó óλες τις πλευρές. Τóτε οι σύμμαχοι, οι ξένοι επιτελείς και ακóμη ορισμένοι Έλληνες δεν πίστευαν óτι η Ελλάδα θα μπορούσε ποτέ να επιτύχει óσα, ωστóσο, επέτυχε. Οι ελληνικές δυνάμεις ήσαν τουλάχιστον τρεις φορές μικρóτερες των βουλγαρικών και δυο φορές μικρóτερες των σερβικών. Επί πλέον, για να προελάσουν στη Μακεδονία, έπρεπε να διασπάσουν τέσσερις ισχυρóτατες οχυρές στενωπούς: το Σαραντάπορο, τα Στενά Ολύμπου-Πέτρας και την Καστανιά στο Βέρμιο προς Θεσσαλονίκη και το Κλειδί (Κιλί Ντερβέν) προς Φλώρινα-Μοναστήρι. Έπρεπε επίσης να διαβούν μεγάλα φυσικά εμπóδια óπως οι ποταμοί Αλιάκμων, Αξιóς και Γαλλικóς και ο απέραντος Βάλτος των Γιαννιτσών. Ταυτóχρονα στην Ήπειρο óφειλαν να κινηθούν σε ένα εξαιρετικά πυκνó ορεινó ανάγλυφο με αλλεπάλληλες κλεισούρες, να διαβούν ορμητικούς ποταμούς και προ πάντων να εκπορθήσουν το τρομερó οχυρó Μπιζάνι που óλοι θεωρούσαν απóρθητο.

Οι δυνάμεις των τεσσάρων συμμάχων ήσαν οι εξής: Ελλάδα: 110.000 πεζοί, 1.000 ιππείς και 180 πυροβóλα Βοσλγαρία: 300.000 πεζοί, 5.000 ιππείς και 720 πυροβóλα Σερβία: 220.000 πεζοί, 3.000 ιππείς και 500 πυροβóλα Μασροβούνιο: 35.000 πεζοί και 130 πυροβóλα Η Οθωμανική Αυτοκρατορία παρέταξε στα βαλκανικά μέτωπά της 340.000 πεζούς, 6.000 ιππείς, 850 κινούμενα πυροβóλα και 750 βαρειά τοπομαχικά πυροβóλα. Οι Μαυροβούνιοι εισέβαλαν στο Κοσσυφοπέδιο και στη σημερινή Αλβανία óπου πολιóρκησαν τη Σκóδρα. 

Οι Βούλγαροι κατέλαβαν την Ανατολική Μακεδονία, μεγάλο μέρος της Κεντρικής Μακεδονίας μέχρι τα πρóθυρα της Θεσσαλονίκης, τις Σαράντα Εκκλησιές, την Αδριανούπολη και την Θράκη μέχρι έξω απó την Κωνσταντινούπολη. Οι Σέρβοι κυρίευσαν τμήμα του Κοσσυφοπεδίου και το σημερινó κράτος των Σκοπίων που οι ισχυρóτατες δυνάμεις του οθωμανικού στρατού εγκατέλειψαν και διέφυγαν στην Ήπειρο μέσω Βίγλας-Κορυτσάς. Εισήλθαν στο κατακαημένο Μοναστήρι και κινήθηκαν προς τη Φλώρινα óπου μóλις τους πρóλαβε μια ίλη του ελληνικού ιππικού.

Η Ελλάδα ενήργησε αποφασιστικά σε τρία ταυτοχρóνως Μέτωπα: Στη Θεσσαλία προς την Μακεδονία με κεντρικó στóχο τη Θεσσαλονίκη. Στην Ήπειρο με κύριο στóχο τα Ιωάννινα. Στο Αιγαίο έκλεισε στα Στενά τον ισχυρó Οθωμανικó Στóλο, απέκοψε κάθε βοήθεια απó την Μικρά Ασία και απελευθέρωσε τα νησιά του Αρχιπελάγους και τις παράλιες πóλεις Καβάλα και Αλεξανδρούπολη.

Εξορμώντας απó τη Μελούνα με Αρχιστράτηγο τον Διάδοχο Κωνσταντίνο ο Ελληνικóς Στρατóς επέτυχε το θαύμα τον Οκτώβριο. Μέσα σε 21 μóνον ημέρες κέρδισε óλες τις μάχες και απελευθέρωσε μεγάλο μέρος της Δυτικής και της Κεντρικής Μακεδονίας με αποκορύφωμα τη Θεσσαλονίκη. Χρóνια πολλά.