Πέντε χρόνια έρευνας στο Βαθύ της Αστυπάλαιας

Η έκθεσή τους στην αλμύρα της θάλασσας δεν σου επιτρέπει να τις διακρίνεις καθαρά, ούτε οποιαδήποτε ώρα της ημέρας. Οι αρχαιολόγοι που ερευνούν εδώ και πέντε χρόνια στο Βαθύ της Αστυπάλαιας, τρέχουν από τις 5.30 το πρωί να προλάβουν την ανατολή του ηλίου, για να εντοπίσουν στις επιφάνειες των δολομιτικών ασβεστολίθων του ακρωτηρίου τις χαραγμένες βραχογραφίες. Σε τρεις διαμορφωμένες ατραπούς που κατέληγαν σε πυλίδες εισόδου προς την πρωτοκυκλαδική ακρόπολη. Παραστάσεις πλοίων μήκους έως 70 εκατοστών και σπειρών που επαναλαμβάνονταν στα βράχια, μάλιστα σε κομβικά σημεία στην ακρόπολη, απεικονίζοντας στόλους από καράβια. Ενας εικονιστικός κώδικας για να δείξουν στον εχθρό ότι ο τόπος τους είναι ναυτική επικράτεια.

Οι βραχογραφίες με τα πολύκωπα πλοία, που χρονολογούνται στην 3η χιλιετία π.Χ., εντοπίστηκαν κατά την εντατική επιφανειακή έρευνα στο Βαθύ της Αστυπάλαιας. Η ιστορία τους είναι εντυπωσιακή όπως και των 9 εγχυτρισμών βρεφών που βρέθηκαν σε δύο ορθογώνιες κατασκευές της ακτής του ακρωτηρίου, στη μια περίπτωση επάνω σε λιθόστρωτο και στην άλλη επάνω σε εντυπωσιακό βοτσαλωτό από μικρά θαλάσσια βότσαλα.

Οι επισκέπτες του νησιού μαθαίνουν για όλα αυτά σε μια φωτογραφική έκθεση που λειτουργεί εδώ και τρία χρόνια σε ανακαινισμένο ανεμόμυλο της Χώρας. Η έκθεση φωτίζει τις αρχαιολογικές έρευνες οι οποίες διεξάγονται στο δύσβατο Βαθύ από την εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία και χρηματοδοτούνται από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, τη Γενική Γραμματεία Αιγαίου και τον Αθανάσιο Μαρτίνο. Ομως το Σάββατο (14/7) στη Χώρα πραγματοποιείται μια ενδιαφέρουσα επιστημονική ημερίδα για τα «Πέντε χρόνια έρευνας σε ένα διαχρονικό παλίμψηστο του Αιγαίου», στην οποία συναντιούνται εξαιρετικοί επιστήμονες. Στην πρωινή συνεδρίαση οι συνεργάτες της ανασκαφής στο Βαθύ θα παρουσιάσουν τα δεδομένα της διεπιστημονικής έρευνας στην ομώνυμη χερσόνησο και θα αναδείξουν τη σημασία μιας θέσης-παλίμψηστου του νησιωτικού Αιγαίου, με «ανθρώπων έργα» από τη Νεολιθική έως τη Βυζαντινή εποχή. Στην εσπερινή, ειδικοί επιστήμονες θα μιλήσουν για πτυχές της αρχαιολογίας και της διαχρονικής ιστορίας της Αστυπάλαιας. Η ημερίδα διοργανώνεται στη Ροδιά του Κάστρου, σε συνεργασία με τον Δήμο Αστυπάλαιας και χορηγό την Attica Group-Blue Star Ferries. Εχει τεθεί υπό την αιγίδα της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου.

Για τους 9 εγχυτρισμούς βρεφών, ο Ανδρέας Βλαχόπουλος, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και διευθυντής ανασκαφής στο Βαθύ Αστυπάλαιας, μας εξηγεί: «Τα τοποθετούσαν με τάξη, το ένα δίπλα στο άλλο, το ένα με ύφασμα στον κολοβό πυθμένα του αγγείου. Η κτέριση των βρεφών με μικρογραφικά εργαλεία (λεπίδες οψιανού, ξέστρα κ.λπ.) και σε μια περίπτωση με λίθινη χάντρα, αλλά και του άμεσου περιβάλλοντος με κοχύλια (πορφύρες, κώνους κ.λπ.) δείχνει ένα τελετουργικό σύνθετο, που περιελάμβανε πυρές με καρπούς (σταφύλι, σιτάρι, αμύγδαλα, κριθάρι, φακή, ελιές) και κατανάλωση κρέατος αιγοπροβάτων, δηλαδή προσφορές φαγητού στα νεκρά παιδιά ή επιτόπια κατανάλωση (επιτάφια γεύματα) από τους συγγενείς».

Τονίζει επίσης πως το πλέον αινιγματικό σημείο είναι οι ορθογώνιες κατασκευές των εγχυτρισμών. «Εάν πρόκειται για οικίες τότε οι εγχυτρισμοί γίνονταν στα δάπεδα των σπιτιών, κάτι όχι άγνωστο στο Αιγαίο και την Ανατολή, αλλά δύσκολο να ερμηνευθεί λόγω του αριθμού των βρεφών (τα μισά αγγεία περιείχαν δύο βρέφη) αλλά κυρίως λόγω του σύνθετου τρόπου κτέρισής τους. Επιπλέον, τα κτίρια αυτά έχουν τη μορφή περιβόλου, στο ίδιο ύψος, ενώ εάν ήταν οικίες το υλικό της ανωδομής τους θα βρισκόταν να έχει καταπλακώσει τα αγγεία (που επιπλέον έπρεπε να βρίσκονται κάτω από τα δάπεδα)». Αυτά αφήνουν ανοικτό το ενδεχόμενο οι περίβολοι αυτοί να ήταν σκόπιμα κτισμένοι για να δεχτούν βρεφικές ταφές.   

Οι βραχογραφίες είναι ένα ακόμη μεγάλο κεφάλαιο στο Βαθύ. Υπάρχουν σχεδόν παντού στα έργα της ακρόπολης και έχουν μοναδική ποικιλία μοτίβων «που είτε αποδίδουν τα εμβληματικά αντικείμενα κύρους της νησιωτικής κοινότητας (όπλα, πλοία) είτε τις θρησκευτικές / μεταφυσικές αγωνίες των πρώιμων κοινωνιών του Αιγαίου, όπως δείχνουν οι κάθε λογής σπείρες που έχουν χαραχτεί παντού στο γυμνό από βλάστηση νησί».