20 Σεπτεμβρίου 1942: Η ανατίναξη των γραφείων της ΕΣΠΟ

Η Εθνική Σοσιαλιστική Πατριωτική Οργάνωση ή Εθνικοσοσιαλιστική Πατριωτική Οργάνωση ή Ελληνική Σοσιαλιστική Πατριωτική Οργάνωση ή απλά ΕΣΠΟ ήταν μια εθνικοσοσιαλιστική και φασιστική οργάνωση δοσίλογων στην περίοδο της τριπλής Κατοχής.

Πρώτος αρχηγός της οργάνωσης ήταν ο ιατρός Γεώργιος Βλαβιανός που παραιτήθηκε όταν προέκυψαν εσωτερικές αντιθέσεις στην οργάνωση μεταξύ Γερμανόφιλων και Ιταλόφιλων. Μετά την εσωτερική διαμάχη αρχηγός της οργάνωσης αναδείχτηκε από την Γερμανόφιλη πτέρυγα ο επίσης ιατρός Σπύρος Στεροδήμας. Μια από τις κύριες δράσεις τους ήταν η λεηλασία της συναγωγής στη οδό Μελιδόνη στο Θησείο από το τμήμα νεολαίας της ΕΣΠΟ (Τμήμα Πρωτοπόρων Νέων) καθώς και η κατάδοση κομμουνιστών στις αρχές. Με την ΕΣΠΟ συνεργάστηκε στενά ο Γεώργιος Μερκούρης. Η σφραγίδα της οργάνωσης ήταν η ελληνική σημαία με τον αγκυλωτό σταυρό. Ενώ στα γραφεία της οργάνωσης κυμάτιζε η γερμανική, η ελληνική, η ιταλική και η ιαπωνική σημαία.

Κύριος στόχος της ΕΣΠΟ ήταν η στρατολόγηση Ελλήνων για να δημιουργηθεί ελληνική λεγεώνα ώστε να αποτελέσει τμήμα πολυεθνικού τμήματος των Waffen-SS στον πόλεμο εναντίον της ΕΣΣΔ. Το ίδιο είχαν κάνει άλλωστε οι περισσότερες κατεχόμενες ευρωπαϊκές χώρες. Ένα χρόνο νωρίτερα, τον Ιούλιο του 1941, ο στρατηγός Μπάκος, «υπουργός Εθνικής Άμυνας» στην κυβέρνηση δωσίλογων του Τσολάκογλου, είχε προσπαθήσει για κάτι παρόμοιο, αλλά τότε είχαν αντιδράσει οι Ιταλοί. Στο τέλος καλοκαιριού του 1942, η ΕΣΠΟ επανάφερε δυναμικά το σχέδιο αυτό. Επιπλέον, η ελληνική ναζιστική οργάνωση ήταν βασικός φορέας της γερμανικής προπαγάνδας και συνέδραμε στην αποστολή ελλήνων εργατών στην Γερμανία για τα πολεμικά εργοστάσια που είχαν κενές θέσεις λόγω της αυξανόμενης στράτευσης ντόπιων για το ανατολικό μέτωπο.

Μερικοί νέοι Έλληνες πατριώτες που αποτελούσαν τον «Ουλαμό Καταστροφών» της αντιστασιακής οργάνωσης ΠΕΑΝ («Πανελλήνια Ένωση Αγωνιζομένων Νέων») με επικεφαλής τον υποσμηναγό Κώστα Περρίκο, αποφάσισαν να βάλουν τέλος στα σχέδια των κατακτητών και των ντόπιων συνεργατών τους. Η ανατίναξη της ελληνικής ναζιστικής οργάνωσης ΕΣΠΟ από μέλη της ΠΕΑΝ Το μεσημέρι της Κυριακής 20 Σεπτεμβρίου 1942 με δέκα κιλά δυναμίτη ισοπέδωσαν το κτίριο της ΕΣΠΟ, ενώ στον πρώτο όροφο τελείωνε συγκέντρωση των μελών της.

Στον τρίτο όροφο του κτιρίου ήταν τα γραφεία και αποθήκες πυρομαχικών και καυσίμων μίας γερμανικής μονάδας. Με την έκρηξη της βόμβας ανατινάχθηκαν και αυτά, με αποτέλεσμα να καταρρεύσουν τα πατώματα και των τριών ορόφων. Σύμφωνα με επίσημη αναφορά της Αστυνομικής Διεύθυνσης Αθηνών, στην έκρηξη και την πυρκαγιά που ακολούθησε, σκοτώθηκαν 29 μέλη της ΕΣΠΟ –ο αρχηγός της, γιατρός Στεροδήμας, τραυματίστηκε σοβαρά και πέθανε λίγες μέρες αργότερα- καθώς και 43 Γερμανοί στρατιωτικοί στον τρίτο όροφο. Αρχηγοί της ΕΣΠΟ μετά την ανατίναξη των γραφείων της ανέλαβαν ο φιλόσοφος Αριστείδης Ανδρόνικος και ο δημοσιογράφος Γεώργιος Τριαντόπουλος. Η οργάνωση στεγάστηκε στην οδό Σταδίου και αργότερα στην οδό Ακαδημίας. Ενώ πριν την σύλληψη των μελών της ΠΕΑΝ η οργάνωση στόχευε στην εκτέλεση του αρχηγού της ΕΣΠΟ Καλλιθέας και στην ανατίναξη των γραφείων της ίδιας συνοικίας.

Ήταν το μεγαλύτερο σαμποτάζ μέχρι τότε στην κατεχόμενη Ευρώπη και σημειώθηκε στην πιο κρίσιμη καμπή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν οι δυνάμεις του Άξονα προχωρούσαν ακάθεκτα στα μέτωπα της Βορείου Αφρικής και της Ρωσίας. Το ηθικό των λαών της Ευρώπης που στέναζαν κάτω από τη γερμανική μπότα βρισκόταν στο ναδίρ. Την ίδια ώρα, κάποιοι Έλληνες είχαν αρχίσει να ελκύονται από τα μηνύματα της ΕΣΠΟ, λίγοι από ιδεολογία, πολλοί ως διέξοδο από την πείνα. Όμως, στις 20 Σεπτεμβρίου 1942 η ΕΣΠΟ είχε μεταβληθεί σ’ ένα καμένο ερείπιο! Καμία οργανωμένη ελληνική δύναμη δεν πολέμησε τους Ρώσους.

Η τεράστια επιτυχία της ΠΕΑΝ είχε ανάλογο κόστος. Μετά από προδοσία του χωροφύλακα Π. Νταλιάνη, η ηγετική ομάδα πιάστηκε από τους Γερμανούς. Στις 7 Ιανουαρίου 1943 εκτελέστηκαν οι Αθανάσιος Σκούρας, Ιωάννης Κατεβάτης, Δημήτρης Λόης και Διονύσης Παπαδόπουλος. Ένα μήνα αργότερα, στις 4 Φεβρουαρίου 1943, εκτελέστηκε και ο αρχηγός της οργάνωσης Κώστας Περρίκος.

Τραγικό τέλος είχε και η ηρωίδα Ιουλία Μπίμπα οι οποία την 31 Δεκεμβρίου 1942 το Γερμανικό Στρατοδικείο Αθηνών την καταδίκασε τρεις φορές σε θάνατο «διά πελέκεως» μεταφέρθηκε σιδηροδρομικώς από την Αθήνα στη Βιέννη και εκτελέστηκε με αποκεφαλισμό στη γκιλοτίνα του Δικαστηρίου της 8ης Περιφερείας της Βιέννης (Vienna 8, Landesgerichtsstraße 11) στις 26 Φεβρουαρίου 1943. Ήταν 32 ετών.

Δύο μέλη της ΕΣΠΟ εκτελέστηκαν από τον ΕΛΑΣ στα Δεκεμβριανά. Αρκετά μέλη της ΕΣΠΟ καταδικάστηκαν μετά την Απελευθέρωση, αλλά αφέθηκαν ελεύθερα μέσα στα πλαίσια του εμφυλιακού κράτους.