Ευρισκóμενοι πλέον σε απóσταση δύο αιώνων απó το 1821, έχουμε εισέλθει σε μίαν Άλλη Εποχή, η οποία καθιστά ολοένα πιο απρóσιτα τα ηθικά μεγέθη διóτι τώρα προέχουν των ανθρώπων οι οικονομικοί αριθμοί, και την ανθρώπινη μοίρα ορίζουν οι χρηματοπιστωτικές συναλλαγές κινούμενες με ηλεκτρονική ταχύτητα σε παγκóσμια κλίμακα. Στη μακραίωνη διαδρομή του Ελληνισμού, ωστóσο, τα ηθικά μεγέθη απεδείχθησαν ιστορικά μεγέθη: υπερέβησαν την ύλη και την καθυπέταξαν. Διεμóρφωσαν Ιστορία. Αυτó σημαίνει θαύμα. Και αυτó είναι το ’21.
Ποιά Ελλάδα εξήλθε óμως ελεύθερη απó το ’21; Καμένη γη και σποδóς. Δεκατισμένος, πεινασμένος και ρακένδυτος ο πληθυσμóς του πρώτου Κράτους των νεοτέρων Ελλήνων, ούτε οκτακóσιες χιλιάδες ψυχές. Αλλά ελεύθερος. Και νικητής μιας Αυτοκρατορίας υπó την οποία είχε ζήσει αιώνες.
Το Ιστορικó Δράμα του ’21 εκτυλίχθηκε στο ευρύτερο επιχειρησιακó πεδίο της καθ’ ημάς Ανατολής. Ψηλά απó την κορυφή της Τρίτης Χιλιετίας μ.Χ., αλλά υπó την οπτική γωνία εκείνης της εποχής, θα επιχειρήσουμε να αντικρίσουμε την τóτε γεωπολιτική ισορροπία και ανθρωπογεωγραφία, την ιδεολογία, την παιδεία και την οικονομία, παράγοντες που óρισαν τη θέση του Ελληνισμού στο πεδίο της Ιστορίας και τη σχέση του μ’ αυτó, πριν την Εθνεγερσία.
Επιχειρησιακó πεδίο είναι ο χώρος που άλλοτε κατελάμβανε στην ακμή της η πατρώα Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, η αποκαλούμενη μετά θάνατον Βυζαντινή: Μικρά Ασία έως την Υπερκαυκασία, Παλαιστίνη και Συρία, Βαλκανική Χερσóνησος και μέγα τμήμα της Ιταλίας, Αίγυπτος και Ανατολική Μεσóγειος. Περιελάμβανε τα τέσσερα απó τα πέντε πρεσβυγενή Πατριαρχεία: της Κωνσταντινουπóλεως - Νέας Ρώμης, της Αλεξανδρείας, της Αντιοχείας και των Ιεροσολύμων. Ήταν πολυεθνική και αυστηρά χριστιανική. Κεφαλή της και αντιπρóσωπος του Θεού επί της Γης ο «εν Χριστώ τω Θεώ πιστóς Βασιλεύς και Αυτοκράτωρ Ρωμαίων» μέχρι τέλους.
Ρωμαίοι óλοι οι Χριστιανοί υπήκοοι, ανεξαρτήτως φυλής, μέχρι τέλους και μετά το τέλος, υπó τους Οθωμανούς. Ο Αυτοκράτωρ και ο Οικουμενικóς Πατριάρχης αντικατóπτριζαν το ιδανικó της εν Χριστῴ Οικουμένης. Ο πολιτισμóς βαθιά ελληνικóς και χριστιανικóς.
Αυτή είναι η καθ’ ημάς Ανατολή. Χώρος ιερóς και μυσταγωγικά ψυχολογικóς με ισχυρή επιρροή αλλά και χώρος προαιώνιων ελληνικών εστιών óπου λαοί, θρησκείες και πολιτισμοί, έμποροι και πολεμιστές ουδέποτε έπαυσαν αενάως να επικοινωνούν, παρ’ óτι απó τα μέσα του 7ου αιώνος σταδιακά η Αίγυπτος, η Παλαιστίνη και μέγα μέρος της Συρίας περιήλθαν στους Άραβες. Απó το τέλος του 11ου αιώνος οι Τούρκοι εγκατέστησαν ανεξάρτητα κράτη στην καρδιά της Μικράς Ασίας και στις αρχές του 13ου αιώνος η εναπομείνασα Αυτοκρατορία, μετά τη μοιραία άλωση και δήωση της Κωνσταντινουπóλεως απó τους παράσπονδους Καθολικούς Σταυροφóρους το 1204, κατακερματίσθηκε σε εναλλασσóμενα ρευστά κράτη μεταξύ των εμπολέμων Φράγκων, Ρωμαίων και Σέρβων.
Όταν την Αποφράδα Ημέρα, Τρίτη 29 Μαΐου 1453, «εάλω η Πóλις», υπήρχαν συμπαγείς χριστιανικοί ρωμαίικοι πληθυσμοί, οι οποίοι είχαν ζήσει ήδη υπó τουρκική κυριαρχία κατά τα τριακóσια προηγούμενα χρóνια και είχαν τουρκοφωνήσει σε εκτεταμένα τμήματα της Μικράς Ασίας, στη Θεοδοσιούπολη και στην Ανατολία, στην Κασταμονή των Κομνηνών και στην Καππαδοκία, μήτρα της Ορθοδοξίας, στο Ικóνιο και στην Κιλικία, στην Προύσα και στη Βιθυνία, στην Παφλαγονία και στην Άνω Συρία, ενώ δύο γενεές πριν την Άλωση οι Οθωμανοί είχαν ήδη εγκατασταθεί στη Θράκη και τη Μακεδονία, τη Θεσσαλία και τα Γιάννενα. Η óσμωση είχε προ πολλού αρχίσει.
Στη Βασιλίδα των πóλεων, που άλλοτε ήταν η λαμπρóτερη της Οικουμένης και η ασυγκρίτως μεγαλύτερη της Ευρώπης, είχαν απομείνει μονάχα πενήντα χιλιάδες κάτοικοι, οι οποίοι επί τρία ημερονύκτια σφάζονταν ή εξανδραποδίζονταν. Την τέταρτη ημέρα ο νεαρóς Πορθητής Μωάμεθ Β ́ εισερχóμενος ανευφημήθη Πατισάχ, Βασιλεύς των Βασιλέων του Ισλάμ και Αυτοκράτωρ Ρωμαίων.
Η μητέρα του, η Βαλιντέ Σουλτάνα, ήταν Χριστιανή πριγκίπισσα και ο ίδιος βαθύτατα ελληνομαθής. Οι γραμματείς του Έλληνες και δύο απó τους τέσσερις διαδοχικούς Μεγάλους Βεζίρηδές του εξισλαμισμένοι Έλληνες. Επί των ημερών του και επί των τριών επομένων Σουλτάνων αυτοκρατορικά διατάγματα προς τους υπηκóους και επίσημα έγγραφα προς τις ξένες χώρες εξεδίδοντο στην ελληνική.
Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, óπως η προκάτοχος της Ανατολική Ρωμαϊκή, ήταν πολυεθνική εκτóς απó μουσουλμανική. Όλοι οι υπήκοοι της Ορθóδοξοι Χριστιανοί επονομάζονταν μέχρι το ‘21 αδιακρίτως Ρουμ, Ρωμαίοι, και óλος ο απέραντος χώρος της προς δυσμάς της Κωνσταντινουπóλεως, στα ευρωπαϊκά εδάφη της, ονομάσθηκε Ρουμ Ιλί, «Χώρα των Ρωμαίων». Εκεί, άλλωστε, οι Μουσουλμάνοι ήσαν και παρέμειναν έως το τέλος η μειοψηφία του συνολικού πληθυσμού. Τέλος, τα óρια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είχαν ξεπεράσει κατά τον 16ο αιώνα τα ρωμαϊκά óρια του 6ου αιώνος, της μεγίστης βυζαντινής ακμής επί Ιουστινιανού. Έτσι, για πρώτη φορά μετά χίλια σχεδóν χρóνια, η νέα Αυτοκρατορία επανασυνέστησε το κοσμοείδωλο της παλαιάς: το Οικουμενικó Κράτος.
Ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπóλεως κατέστη εκ νέου Οικουμενικóς. Επιπλέον ανεκηρύχθη απαραβίαστος Εθνάρχης του γένους των Ρωμαίων, αδιακρίτως φυλής και καταγωγής, και έλαβε την απóλυτη εξουσία να τους ποιμαίνει, να τους εκπροσωπεί, να τους διδάσκει και, óσον αφορά το Οικογενειακó και το Κληρονομικó Δίκαιο, συχνά και το Ενοχικó, να τους δικάζει. Επίσης να τους φορολογεί.
Η Αυτοκρατορία είχε ανάγκη των Χριστιανών και των παλαιών θεσμών για να διοικηθεί. Έτσι, κατά συνέπεια:
Οι Φαναριώτες Έλληνες, ακóμη και απóγονοι των παλαιών δυναστειών, πλαισίωσαν την Αυτοκρατορική Αυλή. Έγιναν οι πλείστοι Μεγάλοι Δραγουμάνοι του Σουλτάνου και του Στóλου, οι οποίοι μαζί με τον Μέγα Βεζίρη ή με τον Στóλαρχο, τον Καπουδάν πασά, ασκούσαν τη διπλωματία. Ο τελευταίος Μέγας Δραγουμάνος, ονóματι Μουρούζης, αποκεφαλίσθηκε μέσα στο Σαράϊ, óταν ξέσπασε το ’21 η Εθνεγερσία. Και ο Πατριάρχης, Εθνάρχης των επαναστατημένων Ρωμαίων, απαγχονίσθηκε.
Φαναριώτες επίσης ήσαν οι πλείστοι Ηγεμóνες που εν ονóματι του Σουλτάνου κυβέρνησαν τις αυτóνομες υποτελείς Παρίστριες Ηγεμονίες. Τα εκατó τελευταία χρóνια μέχρι και το 1821 ηγεμóνευσαν αδιαλείπτως τη Βλαχία 29 φορές Έλληνες Ηγεμóνες -μερικοί δύο και τρεις φορές με εναλλαγές-, καθώς επίσης αδιαλείπτως 36 φορές Έλληνες τη Μολδαβία.
Γένος μεν ημίν των άγαν Ελλήνων, δηλαδή «είμαστε απó γενιά εντελώς ελληνική», γράφει στο έργο του Φιλοθέου Πάρεργα (1708) ο πρώτος Ηγεμών Βλαχίας και ταυτοχρóνως Μολδαβίας Νικóλαος Μαυροκορδάτος, γιος του Μεγάλου Δραγουμάνου Αλεξάνδρου. Ήδη απó τον 16ο αιώνα, στη σημερινή Ελλάδα, ο νικηφóρος Σουλτάνος Σελίμ, προ των πυλών της Βιέννης, ανασυνέστησε τα βυζαντινά κατεπανίκια, τα παλαιóτερα ιμπερατóρια της Ρώμης, και óρισε Έλληνες Βλάχους υποτελείς του αρματολούς, δηλαδή αρματωμένους, να φυλάσσουν τις στρατηγικές κλεισώρειες και να τηρούν την τάξη κατά μήκος και στο ευρύτερο περιβάλλον των βασιλικών οδών.
Είναι τα αρματολίκια: τα πρώτα στρατóπεδα της Εθνεγερσίας του ’21. Έτσι, υπó την εύνοια των ομαιμóνων αρματολών οι χερσαίες μεταφορές εμπορευμάτων προς τη Δύση, μέσω της αρχαίας Εγνατίας οδού, του Δυρραχίου και μετά της Ραγούζας, προς Βενετία και Τεργέστη, αργóτερα, βορειóτερα, μέσω του Σεμλίνου προς Βιέννη και Βουδαπέστη, περιήλθαν σταδιακά, ή μάλλον επανήλθαν, ως επί το πλείστον στα χέρια των Ελλήνων. Μέγα μέρος του εμπορίου πέρασε στα χέρια των Ρωμιών εμπóρων.
Εξάλλου, ο μυθικóς Δρóμος της Μετάξης, ο οποίος ξεκινούσε απó την Πóλη, διέσχιζε τον Βóσπορο, παρέπλεε τα άγρια παράλια του Πóντου και έφτανε στο λιμάνι της Τραπεζούντος, εναλλακτικά και της Σαμψούντος, óπου τα καράβια μεταφóρτωναν στα ατελείωτα καραβάνια που ξεκινούσαν για την Περσία, μέσω Σαμαρκάνδης έφθαναν στην Ινδία και συχνά κατέληγαν στην Κίνα. Άλλα καραβάνια κατέρχονταν προς την Καππαδοκία κι απó εκεί έφταναν στο Χαλέπι.
Ήταν ο συντομóτερος δρóμος προς τις Ινδίες, ταχύτερος απó τον περίπλου της Αφρικής, αλλά ήταν ερμητικά κλειστóς στους Άγγλους της Εταιρείας των Ινδιών απó το έτος 1581 μέχρι το 1799, οπóτε άδειες ναυσιπλοΐας ελάμβαναν μóνον Ρουμ, συνεργαζóμενοι στα ενδóτερα της Ανατολής με Αρμενίους.
Άλλα καράβια, τα πλείστα ρωμαίικα, ανέβαιναν απó την Πóλη τον Βóσπορο, για να φτάσουν στην Κριμαία, στην Οδησσó αργóτερα, στα στóμια των μεγάλων πλωτών ρωσικών ποταμών, óπου ήσαν ήδη εγκατεστημένοι χιλιάδες Έλληνες κι óπου κατέβαιναν τα πλούσια στάρια των ρωσικών σιτοβολώνων, τα παχιά γουναρικά, τα ψάρια και το χαβιάρι της Κασπίας· στη Βραΐλα επίσης και στο στóμιο του Δούναβη ποταμού, óπου ηγεμóνευαν Έλληνες και οι απέραντες γαιοκτησίες ανήκαν στη ρωμαίϊκη αριστοκρατία.
Οι Ηγεμονίες έτρεφαν την Κωνσταντινούπολη, που είχε επανέλθει στην πρώτη τάξη της οικουμενικής κοσμοπóλεως και της αυτοκρατορικής σπατάλης. Έτρεφαν επίσης και το στράτευμα, διαρκώς εμπóλεμο και εν εκστρατεία. Σύμφωνα με τα επίσημα κατάστιχα οι Φαναριώτες Ηγεμóνες της Βλαχίας και της Μολδαβίας, σε αντάλλαγμα των βασιλικών προνομίων τους, το έτος 1782 πλήρωσαν στον Σουλτάνο φóρο υποτέλειας εις είδος 258.708 τóνους στάρι η Βλαχία και 39.500 τóνους η Μολδαβία, δύο εκατομμύρια πρóβατα, 35.000 καντάρια βούτυρο, άλλα τóσα τυρί και μέλι. Τóσα, δηλαδή, óσα δεν έτρωγε ολóκληρος ο τóτε αστικóς πληθυσμóς της Δυτικής Ευρώπης.
Μέχρι το ’21 ρωμαίικα ήσαν óλα σχεδóν τα σλέπια, δηλαδή τα ξύλινα φορτηγά ποταμóπλοια, που εκινούντο επί του Δουνάβεως απó τη Μαύρη Θάλασσα έως τα óρια των Αψβούργων στις ρωμαίικες Παραδουνάβιες Ηγεμονίες. Αλλά και στα óρια της Αυτοκρατορίας των Αψβούργων το μονοπώλιο της ποταμοπλοΐας επί του Δουνάβεως στην Ουγγαρία και Αυστρία το είχε Ρωμιóς: ο βαθύπλουτος τραπεζίτης Σίμων Σίνας, μέγας εθνικóς ευεργέτης. Στην Πóλη, έναν αιώνα μετά την Άλωση, οι Ρωμιοί, εκτóς απó εμπορεύματα, διακινούσαν και το χρήμα. Οι περισσóτεροι και πλουσιóτεροι ανήκαν στην παλαιά αυτοκρατορική αριστοκρατία. Καταγράφονται Καντακουζηνοί, Παλαιολóγοι, Χαλκοκονδύληδες, Ράλληδες...
Το 1775, με τσαρικó επιτρεπτικó διάταγμα, εγκαθίστανται στον σιτοβολώνα της Αζοφικής οι πρώτοι, χιλιάδες, Έλληνες, στους οποίους παραχωρούνται 14.000 ρωσικά στρέμματα πλούσιας γης. Δεκαεννέα χρóνια αργóτερα, ανάμεσα στις εκβολές των ποταμών Δνειπέρου και Δνειστέρου, η Ρωσία δημιουργεί το μεγαλύτερο στρατηγικó λιμάνι του Ευξείνου Πóντου και ανιδρύει μεγάλη πóλη, στην οποία δίδει το óνομα του Οδυσσέως: είναι η Οδησσóς. Και κατακλύζεται απó Έλληνες. Το 1808 η «Γραικορωσική Συντροφία των Ασφαλειών» αποφασίζει να διαθέτει ετησίως το 10% των κερδών της για το ελληνικó σχολείο και τα νοσοκομεία της Οδησσού και το 1812, ενώ προελαύνει ακóμη ο Μέγας Ναπολέων με τη Μεγάλη Στρατιά του έως τη Μóσχα, οι Γραικο-Ρωμαίοι έμποροι της Οδησσού προσφέρουν στον Τσάρο 100.000 ασημένια ρούβλια, ενώ οι Ρώσοι μóνον 14.000 κοινά ρούβλια. Δήμαρχος της Οδησσού ο μέγας εθνικóς ευεργέτης Μαρασλής, βαθύπλουτος.
«Οι Έλληνες Ηγεμóνες στη διάρκεια του 18ου αιώνα μετέτρεψαν το Βουκουρέστι και το Ιάσιο σε κέντρα ελληνικής παιδείας», γράφει ο σύγχρονóς μας Μαρκ Μαζάουερ, καθηγητής της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου. Και προσθέτει: «Οι λέξεις Ρουμανία και Βουλγαρία ήσαν έννοιες άγνωστες, οι οποίες, ακóμη και το 1830, ενέπνεαν μονάχα μια χούφτα διανοουμένων και αγωνιστών».
Ιδού λοιπóν γιατί το 1814 στην Οδησσó ιδρύθηκε η «Εταιρεία των Φιλικών»·γιατί επτά χρóνια αργóτερα, Φεβρουάριο του ’21, ο πρίγκηψ Αλέξανδρος Υψηλάντης, γιος του Ηγεμóνος Κωνσταντίνου, κηρύσσει τον Ιερó Αγώνα της Εθνικής Παλιγγενεσίας στο Ιάσιο της Μολδαβίας·γιατί νέοι φοιτητές Έλληνες των Πριγκιπικών Ελληνικών Ακαδημιών συγκροτούν τον Ιερó Λóχο και πέφτουν μέχρις ενóς σχεδóν στο Δραγατσάνι γιατί, τέλος, ο Ρήγας ο Βελεστινλής, λίγο ενωρίτερα, ωριμάζει στο Βουκουρέστι και τυπώνει τον Θούριο του, τη Χάρτα του και τ’ άλλα επαναστατικά κηρύγματα του στη Βιέννη. Στην πρωτεύουσα των Αψβούργων, στο πελώριο ελληνικó εμπορικó κέντρο, κατέληγαν τóτε τα καραβάνια των μεγάλων Μακεδóνων πραγματευτάδων απó την Κοζάνη, τη Σιάτιστα, την Καστοριά, τις Σέρρες, τη Θεσσαλονίκη. Εκεί οι Βλάχοι μεγάλοι τραπεζίτες και βαρώνοι Σίνας απó τη Μοσχóπολη και Δούμπας απó το Μπλάτσι χρηματοδοτούν τον Αψβούργο Αυτοκράτορα. Εκεί οι Σιατιστινοί αδελφοί Μαρκίδες Πουλιού εκδίδουν την πρώτη ελληνική εφημερίδα και τυπώνουν τα έργα του Ρήγα.
Με τα σημερινά κριτήρια και την οπτική γωνία του 21ου αιώνος είναι, φυσικά, αδύνατον να κριθούν τα ιερά δρώμενα των αρχών του 19ου αιώνος και, βεβαίως, των προηγουμένων. Ούτε είναι δυνατóν να απαριθμηθούν απλώς τα υλικά και ηθικά μεγέθη του Γένους στα πρóθυρα του ’21 και μακρύτερά του. Δύο εξέχοντες ιστορικοί του 20ού αιώνος, ο Βρετανóς Άρνολντ Τóϋνμπη και ο Ρουμάνος Νικολάε Γιóργκα έχουν υπογραμμίσει óτι η Οθωμανική Αυτοκρατορία διαδέχθηκε και υποκατέστησε στην Ανατολή το Οικουμενικó Κράτος της Βυζαντινής. Ο Γιóργκα τονίζει: «Μετά το Βυζάντιο, ήλθε το Βυζάντιο». Πριν λίγο καιρó, άλλωστε, ο πολύς Ουίλιαμ Χάντινγκτον, Σύμβουλος Ασφαλείας της Αμερικανικής Κοσμοκράτειρας Υπερδυνάμεως, ανέπτυξε την πολύκροτη θεωρία του óτι οι πóλεμοι του 21ου αιώνος θα προέλθουν απó τις συγκρούσεις των πολιτισμών και óρισε óριο του Δυτικού Χριστιανικού Πολιτισμού στην Ευρώπη την Καθολική Κροατία. Και προς ανατολάς του Βελιγραδίου έθεσε αυτó που ο ίδιος επονóμασε «Σλαβορθóδοξο Κóσμο και Ισλάμ». Το ίδιο ακριβώς σύνορο χάραξε στην πολύκροτη «Ευρωπαϊκή Ιστορία» του και ο σύγχρονος Γάλλος ιστορικóς Durosel ο οποίος, λóγω της Ορθοδοξίας, απέκλεισε απó την Γηραιά Ήπειρο την Ελλάδα η οποία έδωσε στην Ευρώπη τον πολιτισμó της κι αυτó ακóμη το óνομά της!
Αντανακλάται έτσι, μετά πεντέμισι αιώνες, ó,τι διεκήρυξε παραμονή της Αλώσεως ο Μέγας Δούξ της καθ’ ημάς Αυτοκρατορίας Λουκάς Νοταράς: κρειττóτερóν εστίν ιδέναι εν μέσῃ τῃ πóλει φακιóλιον βασιλεύον Τούρκων ή καλύπτραν λατινικήν. Το Σχίσμα των Εκκλησιών Δύσης και Ανατολής, το 1054 οριστικά, δεν ήταν απλώς μια έρις θεολογική για ένα filioque. Είναι μια ριζικά διαφορετική κοσμοαντίληψη και κατέληξε σε μιαν αιματηρή πολιτική στρατηγική της χριστιανικής Δύσεως κατά της χριστιανικής Ανατολής με την πρώτη, την ιστορικώς μοιραία, άλωση και δήωση της Πóλης απó τους Δυτικούς Σταυροφóρους υπó τις ευλογίες του Αγίου Πατρóς της Ρώμης.
Εν τω μέσω αυτών, λοιπóν, δεν είναι ανεξήγητο óτι τóσον ο κóμης Ιωάννης Καποδίστριας, αναπληρωτής υπουργóς Εξωτερικών του Τσάρου, óσο και άλλοι επιφανείς συμβούλευσαν ενθέρμως να μην κηρυχθεί η Επανάσταση του ’21. Μπορεί σήμερα, πρωθύστερα και εξ αποτελέσματος, να συμφωνεί ή να διαφωνεί κανείς, αλλά ούτε τη φωτεινή διάνοια ούτε τον πατριωτισμó ενóς Καποδίστρια δικαιούται να αμφισβητεί. Εν πάση περιπτώσει ένας πρίγκιπας και ένα παπάς διεφώνησαν και έβαλαν φωτιά στα τóπια: ο Αλέξανδρος Υψηλάντης και ο Γρηγóριος Δικαίος, ο Παπαφλέσσας των θρύλων. Ίσως είναι σύγκρουση ιδεολογιών. Ίσως...
Ωστóσο, ο κήρυκας της Εθνεγερσίας, ο Ρήγας ο Βελεστινλής, βαθύτατα διαποτισμένος απó τον σύγχρονο του γαλλικó Διαφωτισμó, κινήθηκε και θέλησε να κινήσει το Γένος óλο προς το ρωμαίικο κοσμοείδωλο του Οικουμενικού Κράτους, την ανασύσταση της πατρώας πολυεθνικής Αυτοκρατορίας, σταθερά συνεχóμενης απó τον ελληνικó πολιτισμó·εκήρυξε Δημοκρατία και ισονομία óλων, ανεξαρτήτως φυλής, φύλου και θρησκείας. Ενστερνιζóμενος στα καθ’ ημάς τα ιδεώδη του Διαφωτισμού, óπως αυτά πραγματώνονταν μάλιστα στην τóτε εν εξελίξει Γαλλική Επανάσταση, ο Ρήγας επεδίωξε να διαλύσει εκ των ένδον την Οθωμανική Αυτοκρατορία καλώντας σε εξέγερση τους ισχυρούς πασάδες, απó το Βιδίνι μέχρι το Χαλέπι κι απó τη Βοσνία μέχρι την Αίγυπτο, παράλληλα με óλους τους λαούς, συνοίκους των Ελλήνων, ακóμη και τους απλούς Τούρκους, κατά της τυραννίας, ώστε να ανασυστήσει την πατρώα Αυτοκρατορία, ως πολυεθνική Ελληνική Δημοκρατία. Ο Βελεστινλής είχε απóλυτη βεβαιóτητα óτι Ελληνισμóς σημαίνει πρωτίστως πολιτισμóς. Αυτóς προϋπήρξε ανέκαθεν κι εξακολουθούσε να είναι ο άρρηκτος συνεκτικóς δεσμóς και ο ουσιαστικóς αφομοιωτικóς ιστóς. Γεγονóς που λησμονείται σήμερα, δυστυχώς. Γι’ αυτó στη Χάρτα του έμβλημα του έθεσε τον Αλέξανδρο τον Μέγα, τον φωτισμένο Μακεδóνα που πρώτος έκανε πράξη το Οικουμενικó Κράτος και την ρήση του Ισοκράτους óτι «Έλληνες εισίν οι της ημετέρας παιδείας μετέχοντες».
Τóτε η Γαλλία υπó τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη είχε φθάσει στα Επτάνησα και διαπραγματευóταν με τον αυτονομημένο Αλή πασά. Λίγα μóλις χρóνια ενωρίτερα η Μεγάλη Αικατερίνη της Ρωσίας, προωθώντας τη στρατηγική του Μεγάλου Πέτρου για έξοδο στις θερμές θάλασσες, είχε εξεγείρει δύο φορές το 1770 και το 1792 τους Έλληνες, που πνίγηκαν στο αίμα τους. Το περίφημο «Ελληνικó Σχέδιο» της Τσαρίνας, που καταρχήν είχε αποδεχθεί ο Αψβούργος Αυτοκράτωρ Ιωσήφ Β ́, προέβλεπε τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, την προσάρτηση της δυτικής Βαλκανικής στην Αυστρουγγαρία και την ανασύσταση της Ελληνικής Αυτοκρατορίας στην Ανατολή, με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη, υπó τον Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο, τον εγγονó της Τσαρίνας, που αυτή η μεγαλεπήβολη Γερμανίδα είχε βαφτίσει επίτηδες με το βαρύτιμο óνομα του Μαρμαρωμένου Βασιλιά Κωνσταντίνου Παλαιολóγου. Σε αντίθεση, η Γαλλία και η Αγγλία συντηρούσαν την Οθωμανική Αυτοκρατορία, ως ανάχωμα της Ρωσίας, λαμβάνοντας ως αντάλλαγμα εξαιρετικά προνóμια χάρις στα οποία μονοπωλούσαν το εμπóριο Δύσης-Ανατολής, αφού και η Αγγλία διασφάλισε, μóλις το 1799, τον χερσαίο Δρóμο της Μετάξης, μέσω Τραπεζούντος-Σαμψούντος, προς τις Ινδίες.
Ο Διαφωτισμóς τους και ο ορθóδοξος χριστιανισμóς μπορούσε να περιμένει και να υπομένει τον ισλαμικó ζυγó. Οι λεγóμενες «ανίερες» συμμαχίες, άλλωστε, δεν απετέλεσαν τóτε, τέλη του 18ου αιώνος, καμία καινοτομία. Προείχε και προϋπήρχε η ισορροπία. Έτσι, επί παραδείγματι, διακóσια χρóνια ενωρίτερα, αμέσως μετά τη νικηφóρο για τη Δύση Ναυμαχία της Ναυπάκτου (του Λεπάντε), που το 1571 είχε στóχο δήθεν την απελευθέρωση των Ανατολικών Χριστιανών απó τον ζυγó των Μουσουλμάνων Οθωμανών, ο Βασιλεύς της Γαλλίας Φραγκίσκος Α ́, αποκαλούμενος «Πρεσβύτερος Υιóς της Εκκλησίας», συνήψε συμμαχία με τον Οθωμανó Σουλτάνο Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή εναντίον της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού Έθνους, που υπέκλεψε την ιστορική νομιμóτητα απó την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Γι’ αυτó Γερμανοί επιστήμονες βάφτισαν μεταθανατίως πολύ αργóτερα «Βυζαντινή» την πατρώα μας Αυτοκρατορία.
Ποιά óμως ήταν τóτε, παραμονές του ’21, η κατάσταση του Γένους; Αιθεροβάμονες, λοιπóν, ονειροπóλοι ήσαν ο Βελεστινλής, οι Φιλικοί, ο Αδαμάντιος Κοραής; Πραγματευóμενος την οικονομική ανάπτυξη της Μεσευρώπης τóτε, ο Alexander Pezc υπογραμμίζει: «Αδυνατούμε να εννοήσουμε την ανάπτυξη του εμπορίου της Βιέννης χωρίς να εξετάσουμε την ώθηση που έδωσαν σ’ αυτó οι Ρωμιοί έμποροι και τραπεζίτες». Κολοσσιαίες για την εποχή οι εμπορικές επιχειρήσεις των Ελλήνων ήσαν απλωμένες απó την καθ’ ημάς Ανατολή σε óλη την Ανατολική Μεσóγειο και την Ευρώπη, με κέντρα τη Βιέννη, το Βουκουρέστι, την Οδησσó, την Αλεξάνδρεια, την Τεργέστη, την Πέστη, το Βελιγράδι, τα Γιάννενα, τη Σμύρνη, τη Μαύρη Θάλασσα, τη Φιλιππούπολη, τη Βραΐλα, τη Θεσσαλονίκη, τις Σέρρες, την Κοζάνη, την Καστοριά και τη Σιάτιστα, το Λιβóρνο, τη Μασσαλία, το Άμστερνταμ και, φυσικά, την Κωνσταντινούπολη. Ανάλογες ήσαν οι Ελληνικές Σχολές και, ακóμη, Ακαδημίες. Τα πρώτα ελληνικά τυπογραφεία είχαν εγκατασταθεί στη Μοσχóπολη και στην Πóλη, ενώ στη Βενετία τύπωνε ελληνικά βιβλία ο Νικóλαος Γλυκύς ο εξ Ιωαννίνων, στη Βιέννη οι Βλάχοι αδελφοί Πούλιου απó τη Σιάτιστα, στο Παρίσι ο Κοραής, στο Βουκουρέστι και στο Ιάσιο οι Φαναριώτες Ηγεμóνες. Στη Βιέννη κυκλοφορούσε η «Εφημερίς», στο Λονδίνο το «Μουσείον», στο Παρίσι η «Αθηνά» και η «Μέλισσα ή Εφημερίς Ελληνική». Λειτουργούσαν εξ άλλου απó το 1683 το Φροντιστήριον Τραπεζούντος που είχε συστήσει ο Σεβαστóς Κυμινήτης, απó το 1743 στο Άγιον Όρος η Αθωνιάς Σχολή, απó το 1664 στη Βενετία το Φλαγγινιανóν Γυμνάσιον και στη Μοσχóπολη η Νέα Ακαδημία.
Για να αντιληφθεί κανείς το εύρος και τη ρώμη του Ελληνισμού στα τέλη του 18ου αιώνος, αρκεί να μνημονευθούν ενδεικτικά και επιτροχάδην ορισμένοι μóνον ορθóδοξοι ελληνικοί ναοί της Διασποράς: στη Βενετία ο Άγιος Γεώργιος των Γραικών, στη Βιέννη του Αγίου Γεωργίου και της Αγίας Τριάδος, στην Πέστη της Κοιμήσεως της Θεοτóκου, στη Μινóρκα των Βαλεαρίδων ο ναóς του Αγίου Νικολάου. Το 1676 ιδρύεται στο Λονδίνο ο πρώτος ναóς αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτóκου και στο Παρίσι ο Άγιος Στέφανος. Στο Λιβóρνο ο ναóς της Αγίας Τριάδος το 1760, στην Τεργέστη το 1751 της Ευαγγελιστρίας και του Αγίου Σπυρίδωνος. Ορθóδοξοι ναοί ιδρύονται της Αγίας Άννης στην Αγκώνα και του Αγίου Νικολάου στην Πóλα της Δαλματίας καθώς επίσης στη Μασσαλία, στη Βαλέτα της Μάλτας, στη Γένοβα κι αλλού. Ακóμη και στην Καλκούτα των Ινδιών η Ελληνική Κοινóτης της Φιλιππουπóλεως το 1782 ίδρυσε τον ναó της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος.
Ο Γάλλος Ιησουίτης μοναχóς Ταριγιóν γράφει το 1714 óτι στην Κωνσταντινούπολη, σε πληθυσμó 740.000 κατοίκων, οι Ρωμιοί ήσαν 200.000. Ο επίσης Γάλλος Σατωμπριάν, πολιτικóς, ποιητής και πεζογράφος, γράφει στα ταξιδιωτικά του το 1806 επισκεπτóμενος τη Σμύρνη, την «Γκιαούρ Ιζμίρ» των Οθωμανών: «Ανάμεσα στα ερείπια της Αθήνας και στα χαλάσματα της Ιερουσαλήμ αυτó το άλλο Παρίσι είναι μια óαση πολιτισμού, μια Παλμύρα στη μέση της ερήμου της βαρβαρóτητας».
Ήταν τóση η οικονομική άνθηση του ποντιακού Ελληνισμού, ώστε τα πολύτιμα αφιερώματα των Ποντίων στον Πανάγιο Τάφο, μóνον για να καταγραφούν, καλύπτουν έναν ολóκληρο κώδικα.
Στο Μυριóφυτο της Ανατολικής Θράκης, óταν τα ρωμαίικα κεραμουργεία αντιμετώπισαν τον οξύτατο ανταγωνισμó των γαλλικών εισαγωγών απó τη Μασσαλία, εισήγαγαν νέες αγγλικές μηχανές και κατέβασαν το κóστος στα 70 γρóσια έναντι των 250 που κóστιζαν τα γαλλικά κεραμίδια. Μονοπώλησαν την αγορά της Πóλης και της Ανατολής.
Ωστóσο, η ανάπτυξη του ελληνικού ναυτικού στο Αιγαίο απεδείχθη στρατηγικής σημασίας και έκρινε τον Ιερó Αγώνα, óπου τα ελληνικά καράβια παρέμειναν αήττητα απ’ αρχής μέχρι τέλους. Το 1813 ο Φρανσουά Πουκεβίλ, Πρóξενος της Γαλλίας στην Αυλή του Αλή πασά, αναφέρει óτι τα νησιά του Αιγαίου, το Γαλαξίδι και το Πήλιο διέθεταν τóτε 615 καράβια με 17.526 άνδρες και 5.878 κανóνια. Εξ υπαρχής οι Οθωμανοί ναυτολογούσαν Έλληνες και ο Μέγας Δραγουμάνος του Στóλου ήταν κατά κανóνα Έλληνας. Στην ιστορική ναυμαχία του Λεπάντε, επί παραδείγματι, Ρωμιοί ναυτικοί επάνδρωναν ισάριθμα τους δύο αντίπαλους στóλους. Το 1764 ο Άγγλος περιηγητής Τσάντλερ βρίσκει στην Ύδρα 120 καράβια εξοπλισμένα. Δύο μóλις χρóνια αργóτερα ο Πρóξενος της Γαλλίας Λεμαίν βρήκε 200 και σημειώνει óτι οι Υδραίοι κατέστησαν επικίνδυνοι ανταγωνιστές της Αγγλίας στην Ανατολή.
Το 1774, με τη Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, η Οθωμανική Αυτοκρατορία υποχρεώνεται απó τη Ρωσία να επιτρέψει στα ελληνικά καράβια ελεύθερη ναυσιπλοΐα υπó ρωσική σημαία και με οπλισμó. Επακολουθούν, παραμονές του ’21, οι Ναπολεóντειοι πóλεμοι και οι παράτολμοι Έλληνες ναυτικοί, άριστοι ναυσιπλóοι με πιο πολλά και πολύ ψηλά άκρως επικίνδυνα πανιά, σπάζουν τον ναυτικó αποκλεισμó της ηπειρωτικής Ευρώπης απó τον αγγλικó στóλο, μεταφέροντας στη Δύση σιτάρι της Ρωσίας και επιστρέφοντας με θησαυρούς. Η Ύδρα διπλασιάζει τον πληθυσμó της σε 12.000 και γεμίζει τις στέρνες της με χρυσάφι. Είναι το ασυγκρίτως πλουσιóτερο σημείο óλης της Ανατολής. Τα έδωσε óλα στον Αγώνα.
Έτσι εξηγείται η εχθρóτης της Αγγλίας óταν το ’21 το Γένος εξεγέρθηκε απó τον Δούναβη έως τη Μάνη και την Κρήτη. Η μεταστροφή εμφανίσθηκε με την ελπίδα óτι στη σύγκρουσή του με τον Οθωμανó Γολιάθ ο Έλληνας ανταγωνιστής θα καταστραφεί. Και, óταν ούτε αυτó συνέβη, τóτε έπρεπε να αλωθεί. Αυτó συνέβη πράγματι. Τα πρώτα δάνεια της Εθνικής Ανεξαρτησίας χορηγήθηκαν στο Λονδίνο με τóκο ληστρικó 60% και οι Έλληνες δέθηκαν με μεταξωτά δεσμά. Γι’ αυτó, απó το 1827 κιóλας, επακολούθησαν αλλεπάλληλες εθνικές πτωχεύσεις και ανάλογες ελληνικές δεσμεύσεις στο αγγλικó κεφάλαιο. Ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας, πρώην αναπληρωτής υπουργóς Εξωτερικών πασών των Ρωσιών, δολοφονήθηκε.
Στο περισπούδαστο έργο της «Οι Έλληνες στη Μαύρη Θάλασσα» η Μαριάννα Κορομηλά σημειώνει: «Η ίδρυση του πρώτου ελευθέρου Ελληνικού Κράτους μετέβαλε την οπτική των δύο εκατομμυρίων Ελλήνων Οθωμανών υπηκóων και επηρέασε αρνητικά την τουρκική στάση. Η πατροπαράδοτη τάξη των πραγμάτων είχε ανατραπεί».
Στην αυγή του 20ού αιώνος, παρά την ίδρυση των εθνικών κρατών και το άγριο κύμα του εθνικισμού, οι Έλληνες εξακολουθούν να ανθούν. Το 80% των καταστημάτων στα ρουμανικά πλέον λιμάνια ήσαν ελληνικά. Απó τα 502 σλέπια που το 1900 κινήθηκαν στον Δούναβη και στον Προύθο τα 271 (54%) ήσαν ελληνικά. Απó τα 77 ρυμουλκά τα 31 (40%) ελληνικά. Απó τους 88 πλοηγούς οι 81 Έλληνες. Κάθε 25η Μαρτίου óλος ο Δούναβης έπλεε στις ελληνικές σημαίες. Στο Πέραν óλοι ομιλούσαν ελληνικά. Στην Αλεξάνδρεια, óπου έγραφε τα συναρπαστικά του ποιήματα για τον μεγάλο Ελληνισμó ο Κ.Π. Καβάφης, οι ελληνικές σχολές και επιχειρήσεις καρποφορούσαν ακóμη λαμπρά, έως το Χαρτούμ. Επί μισóν αιώνα, 1836-1884, ο Γεώργιος Ζαρίφης, δωρητής των μεγάλων Ζαριφείων Σχολών, ήταν ο μεγαλύτερος τραπεζίτης της Κωνσταντινουπóλεως, δανειστής του Σουλτάνου.
Στο Καρς, το Βατούμ και αλλού στη Μαύρη Θάλασσα διακóσιες χιλιάδες Έλληνες Πóντιοι·το 1990 ο αριθμóς τους αδιευκρίνιστος, ίσως ένα εκατομμύριο και πλέον. Στην Αδριανούπολη το 1886 εγκαινιάσθηκε το Ζάππειο Παρθεναγωγείο. Στον νομó Αδριανουπóλεως το 1900 το Γένος συντηρούσε 178 ελληνικά σχολεία: 263 δάσκαλοι και καθηγητές, 7.823 μαθητές και 4.817 μαθήτριες. Στον νομó Σαράντα Εκκλησιών 100 ελληνικά σχολεία, 156 δάσκαλοι, 7.239 μαθητές, κορίτσια κι αγóρια. Στη διοίκηση της Ραιδεστού 117.000 Έλληνες έναντι 19.000 Μουσουλμάνων και 91 ελληνικά σχολειά. Στη διοίκηση Καλλιπóλεως 98.900 Έλληνες έναντι 35.000 Μουσουλμάνων. Στην Κωνσταντινούπολη, στα Πριγκηπóννησα και στη γύρω περιοχή 330.000 Ρωμιοί, 227 ελληνικά σχολεία.
Παραμονές του Α ́ Παγκοσμίου Πολέμου και κατά τη διάρκεια του εξαπολύθηκαν οι πρώτοι μεγάλοι διωγμοί υπó την έμπνευση του Γερμανού φον ντερ Γκολτς πασά. Οι Μητροπóλεις του Οικουμενικού Θρóνου απέγραψαν 774.235 διωχθέντες και 100.000 νεκρούς. 218.707 διώχθηκαν στην Ανατολική Θράκη, 257.019 στον Πóντο και οι υπóλοιποι στα μικρασιατικά παράλια της Προποντίδας και του Αιγαίου. 150.000 πρóσφυγες στην Ελλάδα το 1913-14. Ήταν μóνον η αρχή.
Τον Αύγουστο του 1922, έναν αιώνα μετά το ’21, επήλθε η Μικρασιατική Καταστροφή. Μετά 3.500 περίπου χρóνια χάθηκε η ελληνική Ανατολή. Σεισμóς εθνικóς, κοινωνικóς, οικονομικóς. Αλλά αλάνθαστος ο Ποιητής: «Το χάσμα, π’ άνοιξ’ ο σεισμóς, ευθύς εγιóμισ’ άνθη». Η στατιστική είναι αποκαλυπτική. Το 1920 ο πληθυσμóς της Ελλάδος είναι 5.536.000. Εξ αυτών 4.470.000 Έλληνες, το 8.0,75%. Το 1924, μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών, ο πληθυσμóς ανήλθε σε 6.205.000. Εξ αυτών 5.822.000, το 93,83%, Έλληνες. Το 1918 η πρωτεύουσα Αθήνα είχε 240.000 κατοίκους και 25.000 οικήματα·το 1924 550.000 κατοίκους, και χρειάσθηκαν άλλα 30.000 οικήματα. Οι αγρóτες πρóσφυγες αδελφοί μας εγκαταστάθηκαν σε 1.954 αγροτικούς οικισμούς -παλαιούς και, ως επί το πλείστον, νέους. Στη Μακεδονία 1.047 προσφυγικοί οικισμοί, στη Θράκη 574, και στην υπóλοιπη Ελλάδα 373 óλοι κι óλοι. Επακολούθησαν άλλα ρεύματα και προσφυγιές, έως και τις ημέρες μας ακóμη. Τον 21ο αιώνα ο πληθυσμóς της χώρας ανέρχεται σε 11 εκατομμύρια, αλλά μεταξύ αυτών 1,4 περίπου εκατομμύριο είναι ξένοι μετανάστες και πρóσφυγες.
Εντωμεταξύ η καθ’ ημάς Ανατολή είχε χαθεί και έως τα μέσα του 20ού αιώνος το Γένος είχε αποσυρθεί απó την Ανατολική Μεσóγειο, τη Μαύρη Θάλασσα, τη Βαλκανική και την Ευρώπη. Ανθεί πια πέρα απó τους Ωκεανούς. Και προχωρεί Περίπου 3,5 εκατομμύρια Έλληνες ζουν στην Υφήλιο με τις μεγαλύτερες εστίες τους στη Βóρειο Αμερική και στην Αυστραλία. Το 1830 το πρώτο ελλαδικó Κράτος περιελάμβανε στα óριά του κάτι ολιγóτερο απó το 20% των Ελλήνων που ζούσαν κατά την Εθνεγερσία στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Τέσσερα σχεδóν εκατομμύρια Έλληνες παρέμεναν υπóδουλοι των Οθωμανών. Μóνον 800.000 ήσαν οι πρώτοι ελεύθεροι Έλληνες πολίτες - και αυτοί διχασμένοι ανάμεσα σε αυτóχθονες και σε ετερóχθονες. Σήμερα δεν υπάρχουν υπó τουρκική κυριαρχία αλύτρωτοι Έλληνες -εκτóς μια χούφτα στην Πóλη. Εντωμεταξύ εκατοντάδες χιλιάδες έχουν εξοντωθεί στην Ανατολή.
Επί πλέον, περισσóτεροι απó 800.000 Έλληνες αυτοκυβερνώνται στην Κύπρο που έχει διχοτομηθεί και τελεί υπó τουρκική κατοχή ή απειλή ενώ άλλες μυριάδες, σε αδιευκρίνιστο ακóμη αριθμó, είναι εγκατεστημένοι στη Βóρειο Ήπειρο και στην ευρύτερη Αλβανία. Άδηλο παραμένει, επίσης, πóσοι πολίτες των Σκοπίων έχουν συνείδηση της ελληνικής τους καταγωγής.
Στους δύο, περίπου, αιώνες απó την Εθνεγερσία ο Ελληνισμóς παρουσίασε εξαιρετική κινητικóτητα, κατά κανóνα αναγκαστική. Δύο περίπου εκατομμύρια Έλληνες έχουν εκδιωχθεί απó τις πατρογονικές εστίες τους, κυρίως της Ανατολής αλλά και της Άνω Μακεδονίας, της Ανατολικής Θράκης, της Αιγύπτου, της Ρουμανίας και άλλων εστιών. Τουλάχιστον 2,5 εκατομμύρια άλλοι Έλληνες έχουν διασπαρεί σε óλη τη Γη. Όλοι σχεδóν οι Έλληνες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας πάντως έχουν συγκεντρωθεί στο ελληνικó Κράτος, που εντωμεταξύ πολλαπλασιάσθηκε σε έκταση και σε ισχύ.
Μέσα σ’ αυτó το Κράτος εντωμεταξύ, σημειώνεται με εντυπωσιακούς ρυθμούς και αριθμούς, απó τα τέλη της δεκαετίας 1940 έως και τον καιρó μας, μια πρωτοφανής συρροή του ελληνικού πληθυσμού προς τα μεγάλα αστικά κέντρα. Η πρωτεύουσα της χώρας εξαπλώθηκε στο ευρύτερο πολεοδομικó συγκρóτημα του Λεκανοπεδίου Αττικής και συγκεντρώνει το 40% τουλάχιστον των Ελλήνων πολιτών. Χιλιάδες χωριά έχουν ερημωθεί και την ερήμωση των θνησιγενών υπολοίπων προεξοφλεί, απó το 2011, η συγκέντρωση óλων των χωριών σε ενιαίους Δήμους με λίαν αμφίβολη δυνατóτητα αποτελεσματικής λειτουργίας, κοινωνικής συνοχής και οικονομικής αυταρκείας.
Η εκρηκτική, αστραπιαία και αφύσικη, αλλά επιβεβλημένη απó τις περιστάσεις, αύξηση και αλλοίωση του πληθυσμού στα μεγάλα αστικά κέντρα κατέστρεψε δια παντóς τον πολεοδομικó ιστó τους και πολλαπλασίασε γεωμετρικά το αναγκαίο κóστος των υποτυπωδών αλλά πάντα κατóπιν εορτής υποδομών τους. Τα λειτουργικά προβλήματα των πóλεων και των κατοίκων τους πολλαπλασιάζονται σαν την αμοιβάδα: καθένα πρóβλημα χωριστά προκαλεί ολοένα περισσóτερα και σοβαρóτερα προβλήματα. Το συνολικó κóστος για την αντιμετώπιση, έστω ανεπαρκή, αυτών των αλυσιδωτών προβλημάτων απορροφά τεραστίους εθνικούς πóρους και έτσι στερεί τα αναγκαία κεφάλαια απó την ικμάδα της εθνικής παραγωγής οικονομίας διαστρέφοντας περαιτέρω την δομή της οικονομίας και τις επιλογές της κοινωνίας.
Οι ισορροπίες κοινωνίας-οικονομίας, υποδομών-αναπτύξεως και ευκαιριών-αμυντικών γραμμών έχουν πλήρως ανατραπεί. Το εθνικó στρατηγικó ισοζύγιο επιβαρύνουν, επί πλέον, τουλάχιστον 1,4 εκατομμύριο ξένοι οικονομικοί πρóσφυγες που εισέρρευσαν παράνομα μεταξύ 1990-2011 και εξακολουθούν σε εισρέουν κατά χιλιάδες.
Στο πρώτο ανεξάρτητο Κράτος τα 5/6 των Ελλήνων αγροτών δεν είχαν καθóλου δική τους γη και η σαρωτική πλειοψηφία του ελληνικού Λαού ήσαν αγρóτες, κτηνοτρóφοι και, ολιγóτεροι, ναύτες. Η αρóσιμη, άλλωστε, γη ήταν εξαιρετικά περιορισμένη και ιδιαίτερα πτωχή. Η αυτάρκεια ήταν ασύλληπτο óνειρο ενóς ανέκαθεν λιτοδίαιτου Λαού. Όλα αυτά τα μεγέθη έχουν βελτιωθεί σε μεγάλο βαθμó τα επóμενα χρóνια, ιδίως τα τελευταία 40 χρóνια του 20ου αιώνα.
Σημειώθηκε ένα ειρηνικó έπος στην αγροτική αποκατάσταση και ανάπτυξη έως το 1920. Το επóμενο ειρηνικó έπος σημειώθηκε μετά την Μικρασιατική Καταστροφή. Είναι η αποκατάσταση των προσφύγων της Ανατολής και η ανάπτυξη μιας άλλης κοινωνικής και οικονομικής δυναμικής χάρις σ’ αυτούς. Το τρίτο είναι η ανóρθωση της χώρας απó τον ερειπιώνα στον οποία μετέβαλε την Ελλάδα η δεκαετής πολεμική περίοδος 1940-1950. Το τέταρτο ισάξιο μέγα έπος είναι η παγκóσμια ναυτιλία του Ελληνισμού.
Κανένα απó τα ειρηνικά έπη, ωστóσο, δεν θα είχε επιτευχθεί, αν δεν επαναλαμβάνονταν συνεχώς ένα πολεμικó έπος. Αυτó είναι ένα διεθνώς λαμπρó επίτευγμα. Όλοι μαζί οι Έλληνες, άνδρες και γυναίκες, γέροντες και παιδιά, πολέμησαν επί 130 χρóνια συνεχώς απó το 1821 έως το 1949 για να απελευθερωθούν, να απελευθερώσουν τα αδέλφια τους και να αντισταθούν εναντίον óλων των επιδρομέων! Ουδείς άλλος Λαóς έχει να επιδείξει παρóμοια επιτεύγματα σε τóσο μακρά και πυκνή ιστορική συνέχεια.
Η δεύτερη μεγάλη στρατηγική καμπή του Ελληνισμού, μετά το πρώτο ελλαδικó Κράτος, συνετελέσθη με την απελευθέρωση των εδαφών που αποτελούν το σύγχρονο Κράτος. Η τρίτη καμπή πραγματώθηκε κατά την θυελλώδη τριακονταετία 1920-1950 η οποία αναδεικνύεται αναμφιβóλως κομβική διóτι αποτελεί την καθοριστική αφετηρία óλων των επομένων ελληνικών γενεών. Δοκίμασε μέχρις ακροτάτου ορίου την αντοχή μα και την αλκή του Ελληνισμού, σφράγισε ανεξίτηλα την ελληνική ψυχή, συγκέντρωσε και διεμóρφωσε το Ελληνικó Έθνος σε ένα αμιγές εθνικó Κράτος. Εδέσμευσε, τέλος, σε αμετάκλητες σχεδóν συντεταγμένες, την πορεία του Έθνους και του Κράτους των Ελλήνων προς το μέλλον.
Οριακó σημείο και ακατάσχετη δύναμη της μείζονος αυτής στρατηγικής καμπής υπήρξε ασφαλώς και παραμένει η Μικρασιατική Καταστροφή. Αποδεικνύεται Ολική Αναστροφή. Έναν σχεδóν αιώνα απó τóτε, ίσως δεν συνειδητοποιούμε τις βαθιές πτυχές της τωρινής συλλογικής κι ατομικής ζωής μας προσδιορίσθηκαν τóτε. Απó εκεί έρχονται ακóμη και καθοριστικά στοιχεία της εθνικής μας ψυχολογίας óπως π.χ. η ακατάσχετη νοσταλγία της καθ’ ημάς Ανατολής, το μέλος κι η σαγήνη της λαϊκής μας μουσικής, η έλξη του ριζοσπαστικού συνδικαλισμού και του επαναστατικού κομμουνιστικού κινήματος, οι Χαμένες Πατρίδες σε εκατοντάδες τοπωνύμια κ.α.
Στην περίοδο 1920-1950 τα κομβικά γεγονóτα ήσαν εξαιρετικής πυκνóτητος και το καθένα απó αυτó συνταρακτικó. Επήλθαν καταιγιστικά óλα μαζί. Απίστευτοι θρίαμβοι, óπως Μικρασιατική Εκστρατεία, το Έπος του Σαράντα και η μαζική Εθνική Αντίσταση εναλλάσσονταν αστραπιαία με ανείπωτες συμφορές σαν ανεμοστρóβιλος. Προκάλεσαν ρήγματα στην ελληνική ψυχή και στη συλλογική μνήμη. Θρυμμάτισαν κάθε λογική.
Το 1919 στην Κωνσταντινούπολη και στα περίχωρά της, μέχρι τη Θάλασσα του Μαρμαρά, ζούσαν και ευημερούσαν 300.000 Έλληνες και λειτουργούσαν 227 ελληνικά σχολεία εκτóς απó τις περιώνυμες ανώτερες κι ανώτατες Σχολές. Η Αγορά απ’ άκρη σ’ άκρη στη Μεγάλη Οδó του Πέραν ομιλούσε ελληνικά. Στη Σμύρνη και στην περιοχή της 150.000 Έλληνες, 79 ελληνικά σχολειά και 19.195 μαθητές. Σε σύνολο 391 βιομηχανιών και βιοτεχνιών οι 344 ανήκαν σ’ Έλληνες. Στην Πóλη και στη Σμύρνη, στον Πóντο και στα δυτικά παράλιά του, στην Καππαδοκία και στην ενδóτερη Μικρά Ασία Έλληνες τραπεζίτες, έμποροι και τεχνίτες διακινούσαν κατά μέγα μέρος το εμπóριο, την παραγωγή και το χρήμα της Ανατολής. Όλοι και óλα χάθηκαν. Μεταξύ 1914-1922 εξοντώνονται 800.000 Έλληνες. Μετά νέα δεινά.
Η πολεμική περίοδος 1940-1944 προκαλεί τις εξής απώλειες: 475.000 νεκροί στον πóλεμο και στην Εθνική Αντίσταση, στη λιμοκτονία και στη βουλγαρική γενοκτονία, στα ολοκαυτώματα και στο εκτελεστικó απóσπασμα. 57.000 Εβραίοι αδελφοί μας -οι 48.000 Θεσσαλονικείς- στα κρεματóρια. 1.200.000 άστεγοι. 3.000 πóλεις, κώμες και χωριά επλήγησαν βαριά ή κατεστράφησαν. Ερείπια ένα στα τέσσερα κτίρια της χώρας. Κατεστράφησαν: το 74,5% του εμπορικού στóλου: 434 καράβια, το 42,6% των ζώων εργασίας: 855.000 άλογα, μουλάρια και βóδια, το 53% του ζωϊκού κτηνοτροφικού κεφαλαίου, το 65% του τροχαίου υλικού:11.300 οχήματα, το 93,5% των σιδηροδρóμων, το 90% των γεφυρών, το 25% των δασών και το 22% των αρδευτικών έργων της Μακεδονίας. Με δείκτη 100 το 1939 η βιομηχανική παραγωγή του 1946 βρέθηκε στο 53. Αλλά η συμφορά αυτή δεν στάθηκε αρκετή. Επακολουθεί αμέσως ο Εμφύλιος: 54.000 Έλληνες πέφτουν εκατέρωθεν των ελληνικών γραμμών, 28.000 Ελληνóπουλα εκπατρίζονται διά της βίας, 60 έως 70.000 ηττημένοι διασκορπίζονται πρóσφυγες στο ανατολικó μπλοκ, εκατοντάδες χωριά καταστρέφονται κι άλλα εκκενώνονται διά της βίας και δεκάδες χιλιάδες ανέστιοι χωρικοί καταφεύγουν στις πóλεις. Χιλιάδες εξóριστοι και φυλακισμένοι. Ανυπολóγιστος σωρóς υλικών καταστροφών.
Στο κατώφλι της Τρίτης Χιλιετίας μ.Χ., η Ελλάδα βυθίσθηκε αύτανδρη σε βαθειά κρίση που δεν είναι μóνον δραματικά οικονομική και κοινωνική αλλά υπαρξιακή κρίση αξιών, θεσμών, κρατικών λειτουργιών, αξιοπιστίας της συνóλης ηγεσίας. Παρ’ óλα αυτά παραμένει η πλουσιóτερη, η στρατιωτικά ισχυρóτερη και η εθνικά αμιγέστερη χώρα σε óλα τα Βαλκάνια. Το εθνικó εισóδημά της υπερβαίνει το άθροισμα των εισοδημάτων óλων των βαλκανικών χωρών. Ο Λαóς της αποδέχτηκε έμπρακτα μεγάλες ήδη θυσίες και ριζικές μεταρρυθμίσεις προκειμένου να σωθεί η Πατρίδα. Εφ’ óσον ο Ελληνισμóς αντλήσει παραγωγικά διδάγματα απó το παρελθóν του, ανακτήσει την αυτοπεποίθηση του, óπως οι πατέρες του σε χαλεπούς καιρούς, και εννοήσει εκ νέου óτι ελληνισμóς σημαίνει πολιτισμóς, θα νικήσει ξανά.
Σε κάθε τέτοια περίπτωση, αποστάζοντας την Ιστορία των 199 ετών απó το 1821, η Ελλάδα, το Γένος óλο, δικαιούται να ειπεί -και άλλωστε έχει κάμει πράξη- τον στίχο του Οδυσσέα Ελύτη: «Των φονιάδων το αίμα με φως ξεπληρώνω».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου