Ο κόσμος των Ultras: Το "πεντάγωνο" της Μόσχας

Δημήτρης Βαρσάνης


Χαράξτε την επιφάνεια της Μόσχας, τη πρωτεύουσα της Ρωσίας και υπάρχει μια συναρπαστική ιστορία ποδοσφαιρικών αντιπαλοτήτων που ισχύει όχι για δύο αλλά για πέντε ομάδες.

Η Dynamo Moscow, η Spartak Moscow, η Torpedo Moscow, η Lokomotiv Moscow και η CSKA Moscow συνθέτουν αυτό το ποδοσφαιρικό πεντάγωνο. Πέντε ομάδες, μια πόλη. Τα πάντα ξεκίνησαν με την Dynamo Moscow, ο παλαιότερος ποδοσφαιρικός σύλλογος στη Ρωσία. Λόγω των ριζών της σε μια σειρά από τοπικούς συλλόγους που χρονολογούνται ήδη από το 1887, η ονομασία «Dynamo Moscow» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1923.

Μετά τη Ρωσική Επανάσταση του 1917, ο σύλλογος ήρθε υπό την εποπτεία της μυστικής αστυνομίας της τότε Σοβιετικής Ένωσης και ως εκ τούτου συχνά θεωρήθηκε ως βαθιά συνδεδεμένος με τις αρχές. Στις κερκίδες οπαδοί αντιπάλων ομάδων χρησιμοποιούν υποτιμητικές λέξεις αργκό όπως «αστυνομία» ή ακόμη και «αποβράσματα», αλλά από το ίδιο στάδιο ποδοσφαίρου προέκυψε και η δημιουργία της αρχαιότερης ποδοσφαιρικής αντιπαλότητας της Ρωσίας. Ο σύλλογος αυτός ήταν η Spartak Moscow.

Η Spartak Moscow συχνά θεωρήθηκε ως αουτσάιντερ, ένα κλαμπ ανθρώπων που παλεύουν ενάντια στο σύστημα και υπάρχει κάποια βάση σε αυτή την ρομαντική εικόνα που κατέχει η ομάδα. Ο σύλλογος ιδρύθηκε από εργαζομένους συνδικαλιστές και του δόθηκε το παρατσούκλι «Κρέας» από τους αντιπάλους λόγω της σύνδεσής τους με τα εργοστάσια κρεάτων. Το πιο σημαντικό; σχηματίστηκαν ανεξάρτητα από τις συνδέσεις τους με τις αρχές αυτοαποκαλούμενοι «Spartak» από το Μονομάχο Σπάρτακο που ηγήθηκε μιας εξέγερσης εναντίον της Ρώμης.

Η Spartak είχε μια περίπλοκη σχέση με την αντίπαλο της Dynamo να πούμε το λιγότερο. Η Dynamo ήταν η ομάδα της αστυνομίας ενώ η Spartak η ομάδα των εργαζομένων κάτι που χτυπούσε πολύ στην ευαίσθητη χορδή του κοινού. Η συγκεκριμένη αντιπαλότητα εμφανίστηκε στο προσκήνιο μετά την εγκαθίδρυση της Sovietan Top League το 1936, μια διοργάνωση που διέθετε ομάδες από όλη τη Σοβιετική Ένωση. Υπήρχαν δύο σεζόν στο πρωτάθλημα της εναρκτήριας χρονιάς, το πρώτο κερδήθηκε από τη Dynamo και το δεύτερο από τη Spartak. Η Dinamo νίκησε το πρώτο παιχνίδι πρωταθλήματος του Σοβιετικού ποδοσφαίρου μεταξύ των δύο ομάδων με 1-0, παίζοντας μπροστά σε 60.000 θεατές στο Dynamo Stadium. Οι σεζόν έγιναν στη συνέχεια ετήσιες και τις τέσσερις επόμενες χρονιές το πρωτάθλημα το κατέκτησαν μία από αυτές τις δύο πλευρές της Μόσχας.

Οι εντάσεις ήταν υψηλές όταν έπαιζαν οι δύο ομάδες και σύντομα ξεχύθηκαν σε μια μεγαλύτερη κλίμακα από τον αγωνιστικό χώρο. Η επαναστατική φύση, η επιτυχία και η συνολική δημοτικότητα της Spartak με το κοινό άρχισαν να ενοχλούν τη Dynamo, η οποία βέβαια είχε στενές σχέσεις με τη μυστική αστυνομία (και αργότερα τη KGB). Ανεξάρτητα από τις συνδέσεις της Dynamo, η φαινομενική εκπροσώπηση της Spartak δεν κάθισε καλά στις ανώτερες αρχές και σύντομα υπήρξαν προσπάθειες για τον έλεγχο της αθλητικής δραστηριότητας.

Ένα τέτοιο παράδειγμα ήρθε το 1939 όταν η Spartak αναγκάστηκε να επαναλάβει έναν ημιτελικό κυπέλλου γιατί κέρδισε με ένα αμφισβητούμενο γκολ, αφού ήδη είχε επικρατήσει στο τελικό του τουρνουά. Ο διαιτητής του πρώτου αγώνα συνελήφθη και η Spartak έπρεπε ουσιαστικά να ξανακατακτήσει το κύπελλο παίζοντας απέναντι στη Γεωργιανή Dynamo Tbilisi. Η Spartak επικράτησε στον επαναληπτικό αγώνα με 3-2 όμως τα χειρότερα θα έρχονταν.

Το 1942 ο δημοφιλή ιδρυτής, ο παίκτης και ο προπονητής της Spartak Nikolai Starostin συνελήφθη μαζί με τους αδελφούς του, κατηγορούμενος ότι είχε εμπλακεί στη προσπάθεια δολοφονίας του ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης Joseph Stalin. Η Σοβιετική Ένωση ήταν γνωστή ότι πραγματοποιούσε πολιτικές συλλήψεις για αμφίβολους λόγους και τώρα πήγαινε όλο και περισσότερο στο ποδόσφαιρο. Μετά από δύο χρόνια ανακρίσεων, ο Starostin και οι αδελφοί του εστάλησαν σε στρατόπεδα εργασίας στη Σιβηρία για δέκα χρόνια. Αυτή ήταν μια σημαντική στιγμή στην ιστορία των δύο συλλόγων σταθεροποιώντας μια πικρή αντιπαλότητα.

Ο Nikolai Starostin παρέμεινε πεπεισμένος ότι αυτό το γεγονός και η αρχική σύλληψή του σπρώχτηκε από τον  Lavrentiy Beria, το δεξί χέρι του Stalin, επικεφαλής της μυστικής αστυνομίας και το σημαντικότερο επίτιμος πρόεδρος της Dynamo Moscow. Ορισμένοι ισχυρίζονται ότι ο Beria κουβαλούσε ένα βαθύ μίσος για τον Starostin, έχοντας παίξει εναντίον του με μια Γεωργιανή ομάδα το 1920 και ταπεινώθηκε στο γήπεδο από τον Starostin και την ομάδα του.

Κατά την παραμονή του στα Γκουλάγκ, o Starostin υπηρέτησε ως προπονητής σε διάφορα στρατόπεδα καθώς η φήμη του όδευε σε μια μεγάλη ζήτηση. Το 1948 ο γιος του Joseph Stalin, Vasily έφερε τον Starostin πίσω στη Μόσχα για να προπονήσει την ομάδα ποδοσφαίρου της Πολεμικής Αεροπορίας. Μετά το θάνατο του Joseph Stalin το 1953, ο Starostin και τα αδέρφια του απελευθερώθηκαν με τις ποινές τους να κηρύσσονται παράνομες.

Η Spartak πληγώθηκε σοβαρά από την απώλεια του ιδρυτή της. Απέναντι στη Dynamo τη περίοδο 1940-1950 κέρδισε μόνο έναν αγώνα. Μετά την κατάκτηση του νταμπλ το 1938 και το 1939 και αποκομίζοντας την κολακεία του λαού, φάνηκε ότι η Spartak προορίζονταν να χάσει τόσο από το πολιτικό σύστημα όσο και από την μισητή της αντίπαλο.

Όμως δεν είναι οι μόνοι που επηρεάστηκαν. Μια άλλη ομάδα της Μόσχας υπέφερε από την επιτυχία τους εν ονόματι Torpedo Moscow. Συγκροτήθηκε το 1924 και ο σύλλογος απόλαυσε την επιτυχία τη δεκαετία του 1960 λόγω του Eduard Streltsov, ενός επιθετικού της γνωστός και ως "Ρώσος Pele". Πιστεύοντας  ότι είναι ο καλύτερος παίκτης που έχει βγάλει ποτέ η Ρωσία, ο Streltsov εμφανίστηκε στο προσκήνιο τη δεκαετία του 1950 όμως καταδικάστηκε σε δώδεκα χρόνια στο σύστημα Γκούλαγκ για καταναγκαστική εργασία στα στρατόπεδα λόγω ενός αμφιλεγόμενου σκανδάλου βιασμού όταν ήταν  20 ετών.

Παρά τις ασαφείς ενδείξεις ο ποδοσφαιριστής το παραδέχτηκε με την υπόσχεση ότι θα αγωνιζόταν στο επικείμενο Παγκόσμιο Κύπελλο του 1958. Η συγκεκριμένη υπόσχεση γρήγορα ανακλήθηκε και στάλθηκε σε ένα στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας. Μερικοί πιστεύουν ότι η σύλληψή του οφειλόταν σε μια μνησικακία που πραγματοποιήθηκε εναντίον του από έναν υψηλόβαθμο πολιτικό αξιωματούχο, ενώ άλλοι θεωρούσαν ακόμη ότι του το έκαναν επειδή αρνήθηκε να αφήσει τη  Torpedo για να υπογράψει για την Dynamo. Ακόμη και σήμερα οι άνθρωποι συζητούν μεταξύ τους τι πραγματικά συνέβη και κατά πόσον το όνομά του Streltsov καθαριστεί ποτέ.

Ο Streltsov έκτισε τα πέντε χρόνια ποινής του και παρά τους βάναυσους ξυλοδαρμούς του στη φυλακή και τη μακροχρόνια απουσία του από το άθλημα (οι δεσμοφύλακες τον χρησιμοποιούσαν κατά καιρούς για να ηρεμήσει τους φυλακισμένους), επέστρεψε στην Torpedo εγκαίρως το 1965. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ίδιος θα οδηγήσει την ομάδα του στο πρωτάθλημα εκείνη τη χρονιά.

 Ο Streltson μπήκε στη ποδοσφαιρική λαογραφία της Μόσχας, χρησιμοποιώντας το έμπειρο ποδοσφαιρικό μυαλό του να υπαγορεύσει το παιχνίδι με την ταχύτητα και τη δύναμη να έχουν ξεθωριάσει ύστερα από τη μακρά φυλάκισή του. Ενώ παρέμεινε σε δεύτερη μοίρα στη σφοδρή αντιπαλότητα Spartak-Dynamo, η Torpedo Moscow απολάμβανε τη στιγμή της κάτω από τον ήλιο τη δεκαετία του 1960 παίρνοντας τα δύο από τα τρία πρωταθλήματα της Σοβιετικής Ένωσης κατά την περίοδο αυτή.

Μα ο Nikolay Starostin και η Spartak Moscow θα είχαν το τελευταίο γέλιο όλων των ομάδων, καθώς η Spartak χτίστηκε εκ νέου και επαναλήφθηκε η αντιπαλότητα με τη Dynamo. Ο Starostin επέστρεψε ως πρόεδρος της Spartak το 1955, ρόλος που διατήρησε μέχρι το 1992. Μετά από δεκαετίες στενού ανταγωνισμού, όπου μοιράστηκε 23 πρωταθλήματα της Σοβιετικής Ένωσης με τη Spartak, η Dynamo θα εξασθενίσει στα τέλη του 20ου αιώνα και η αντιπαλότητα Spartak-Dynamo θα χάσει την αίγλη της στο ποδοσφαιρικό ημερολόγιο.

Η Dynamo δεν έχει πάρει κανένα πρωτάθλημα από το 1976 και δεν έχει σηκώσει ποτέ τη Ρωσική Premier League, το νέο πρωτάθλημα που σχηματίστηκε το 1992 στον απόηχο της πτώσης της Σοβιετικής Ένωσης. Η Spartak έχει πανηγυρίσει το νέο πρωτάθλημα εννέα φορές και την περασμένη σεζόν προς απόλαυση των οπαδών της, η Dynamo υποβιβάστηκε από την κορυφαία κατηγορία για πρώτη φορά στην ιστορία της.

Ορισμένοι οπαδοί της Dynamo ονόμασαν αυτό το γεγονός "κατάρα Beria", αναφερόμενος στον πρώην επίτιμο πρόεδρο τους Lavrentiy Beria. Μετά το θάνατο του Stalin ο Beria εκτελέστηκε για εγκλήματα κατά του σοβιετικού λαού και πιστεύουν ότι ακόμα και σήμερα τιμωρούνται για τις αμαρτίες του. Η Spartak από την άλλη πλευρά γίνεται όλο και πιο δυνατή και μοιάζει ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση ο αδύναμος νίκησε. Ωστόσο αυτό ήταν μόνο η αρχή της ποδοσφαιρικής μάχης στη Μόσχα.

Πάμε στη Lokomotiv Moscow. Όπως υποδηλώνει το όνομα ο σύλλογος έχει μια ισχυρή σχέση με τη συγκοινωνία, καθώς κατά τη διάρκεια του κομμουνιστικού κανόνα η Lokomotiv Voluntary Sports Society ανήκε από το Υπουργείο Μεταφορών της Σοβιετικής Ένωσης μέσω των Ρωσικών σιδηροδρόμων. Μετά από ένα σχετικά ήσυχο ξεκίνημα στην ποδοσφαιρική ύπαρξή τους, η Lokomotiv εμφανίστηκε στο προσκήνιο το 1951 όταν κέρδισε την άνοδο στο Πρωτάθλημα του Σοβιετικού ποδοσφαίρου στη μέση της αντιπαλότητας και της κυριαρχίας της Spartak και της Dynamo.

Η Lokomotiv διατήρησε πάρα πολύ τη δική της ταυτότητα στη Μόσχα. Ενώ άλλα Σοβιετικά κλαμπ πολύ σπάνια έπαιζαν κόντρα σε ξένες ομάδες μέσα στο τεταμένο πολιτικό σκηνικό της δεκαετίας του 1950, η Lokomotiv Moscow συχνά πραγματοποιούσε φιλικούς αγώνες απέναντι σε ομάδες από την Ευρώπη, την Αφρική, την Ασία και ακόμη και τη Βόρεια Αμερική.

Παρά αυτό το πρεσβευτικό ρόλο, η Lokomotiv ήταν προσβλητικά γνωστή ως ο λεγόμενος «πέμπτος τροχός του αμαξιού της Μόσχας», ο αδύναμος κρίκος της πρωτεύουσας. Όλα αυτά άλλαξαν προς το τέλος του 20ου αιώνα, όταν εξελίχθηκε από τον πιο αδύναμο κρίκο στην καλύτερη ομάδα στη Ρωσία σε μόλις μια δεκαετία. Αφού ποτέ δεν κατέκτησε το Πρωτάθλημα της Σοβιετικής Ένωσης, το 2002 κατέκτησε τη Ρωσική Premier League και ένα μεγάλο μέρος του το έχει περάσει με τον Yuri Semin.

Αυτή τη στιγμή περνάει την τέταρτη θητεία του στον πάγκο της Lokomotiv αφού πρώτα εντάχθηκε στην ομάδα ως παίκτης το 1975. Σαν άλλος William Gallas, ο Semin αγωνίστηκε σε τρεις συλλόγους της πρωτεύουσας (Spartak, Dynamo και Lokomotiv) και προπόνησε δύο από αυτές σε μια λαμπρή και σαφώς εντελώς άφοβη καριέρα.

Μια σειρά από έξυπνες μεταγραφές και επιχειρηματικές αποφάσεις στη δεκαετία του 1990 οδήγησε σε μια αύξηση της υποστήριξης για αυτόν τον ξεχασμένο Ρωσικό σύλλογο. Αυτό κορυφώθηκε το 2002 όταν η Lokomotiv αγωνίστηκε κόντρα στη CSKA Moscow (θα φτάσουμε σε λίγο σε αυτήν) για να κριθεί ποιος θα πάρει το Ρώσικο πρωτάθλημα. Σε μια απίστευτη σεζόν, οι δύο ομάδες τελείωσαν με τους ίδιους βαθμούς, έτσι ένας «χρυσός αγώνας» διεξήχθη μπροστά από ένα γεμάτο Dynamo Stadium. Ο αρχηγός της Lokomotiv Dmitry Loskov σκόραρε νωρίς και αυτό το γκολ έκρινε το πρώτο τίτλο πρωταθλήματος της.

Ενώ πήρε το πρωτάθλημα για άλλη μια φορά το 2004, η κύρια τρέλα της Μόσχας δεν προέρχεται από την Lokomotiv αυτές τις μέρες. Δεν προέρχεται ούτε από τη Dynamo που τώρα υποφέρει στις χαμηλότερες κατηγορίες, όπως και ότι έχει απομείνει από την Torpedo. Υπάρχει μια πέμπτη ομάδα στη πρωτεύουσα που ελάχιστα έχει αναφερθεί μέχρι στιγμής και έχει αυξηθεί μέχρι να γίνει ο νέος διεκδικητής για την Spartak Moscow, που αποτελεί τη βασική αντιπαλότητα στο σύγχρονο ποδοσφαιρικό ημερολόγιο της Ρωσίας.

Η CSKA Moscow - όπως η Dynamo - αρχικά σχηματίστηκε λόγω των στενών δεσμών της με τις αρχές. Αν μεταφραστεί στα Αγγλικά, το CSKA σημαίνει «ο αθλητικός σύλλογος του στρατού» καθώς ήταν η επίσημη ομάδα του Σοβιετικού στρατού κατά τη διάρκεια της κομμουνιστικής εποχής. "Οι άνδρες στρατού" απόλαυσαν στιγμές επιτυχίας στο Σοβιετικό πρωτάθλημα παίρνοντας πέντε τίτλους σε έξι χρόνια τη περίοδο 1946-1951. Ωστόσο στη σύγχρονη εποχή έχει προκύψει πραγματικά ως μια υπολογίσιμη δύναμη κατακτώντας έξι Ρώσικες Premier League τα τελευταία 13 χρόνια με το πιο πρόσφατ τίτλο να έρχεται τη προηγούμενη σεζόν. Από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης ο σύλλογος έχει για ιδιόκτητη μια ιδιωτική εταιρεία, με το Υπουργείο Άμυνας ως μέτοχο και η εταιρεία του Roman Abramovich Sibneft να είναι ο κύριος χορηγός του συλλόγου τη περίοδο 2004-06.

Δυστυχώς οι αγώνες CSKA - Spartak δεν ξεχνιούνται εύκολα το ποδόσφαιρο καθώς οι οπαδοί των αντιπάλων ομάδων έρχονται συχνά σε σύγκρουση. Ήταν η πηγή μιας σειράς από βίαιες αναμετρήσεις που έχουν οδηγήσει 1.100 φρουρούς ασφαλείας να δίνουν το παρόν στα ντέρμπι. Σε αυτή τη πρόσφατη αντιπαλότητα νικήτρια βγαίνει η Dynamo με 67 νίκες έναντι των 64 της CSKA και 34 ισοπαλίες. Οι δύο ομάδες αντιπροσωπεύουν τους 15 από τους 24 Ρώσικους τίτλους της Premier League από τότε που άρχισε το 1992, με τη πιο πρόσφατη μεταξύ τους αναμέτρηση να τελειώνει με 3-1 υπέρ της Spartak. Ο αγώνας έπρεπε να διακοπεί για πέντε λεπτά στο δεύτερο ημίχρονο όταν πετάχτηκαν φωτοβολίδες από τους οπαδούς της CSKA σε ένα κομμάτι του κοινού της Spartak. Με τη Spartak σήμερα να κατέχει τη πρώτη θέση του πρωταθλήματος και τη CSKA να βρίσκεται στην τρίτη θέση, οι δύο τους θα συναντηθούν και πάλι τον Απρίλιο.

Πέρασε σχεδόν ένας αιώνας στη ποδοσφαιρική ιστορία στη Μόσχα. Ομάδες έχουν ανέβει, πέσει και ανέβηκαν και πάλι, οπότε είναι δύσκολο να πει κανείς αν υπάρχει ομάδα που να «κέρδισε» πραγματικά τη μάχη στη Μόσχα. Η Spartak είναι η μόνη ομάδα που παρέμεινε πραγματικά στην κορυφή και παρά τις διάφορες δυσκολίες, είναι αναμφισβήτητα ο πιο επιτυχημένος σύλλογος της Ρωσίας.

Όμως ακόμη και η Spartak έχει βιώσει υφέσεις. Εν τω μεταξύ η Torpedo έχει χωριστεί σε πολλαπλά κλαμπ και βρίσκεται στις χαμηλότερες κατηγορίες, μαζί με την άλλοτε πανίσχυρη και τώρα παραπαίουσα Dynamo. Η τωρινή πρωτοπόρος του πρωταθλήματος εξακολουθεί να βλέπει την CSKA ως απειλή αυτή τη σεζόν, ενώ η Lokomotiv αποδίδει μια σταθερά στην ένατη θέση της κορυφαίας κατηγορίας όμως με τον Yuri Semin πίσω στη θέση του οι φίλαθλοι της πιστεύουν ότι το οτιδήποτε είναι δυνατό.

Στο καζάνι της Μόσχας η μάχη για την ποδοσφαιρική υπεροχή στην πόλη μαίνεται καθώς η ρωσική Premier League επιστρέφει σύντομα από το κρύο διάλειμμα του χειμώνα. Αν η ιστορία μας έχει διδάξει κάτι είναι ότι όποιος κάθεται στο ποδοσφαιρικό θρόνο αυτής της πρωτεύουσας δεν νιώθει και πάρα πολύ άνετα.