Η Αθήνα μέσα απο τα μάτια μιας ...Στρατιάς

Σε συνεργασία με τη Γαλλική Σχολή Αθηνών, στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς (Πειραιώς 138), παρουσιάζεται η έκθεση «Αθήνα 1917. Με το βλέμμα της Στρατιάς της Ανατολής». Μια έκθεση  με σπάνιο οπτικό υλικό που προέρχεται από τη φωτογραφική υπηρεσία του συμμαχικού εκστρατευτικού σώματος, το οποίο έδρασε στα Βαλκάνια κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και είναι γνωστό ως «Στρατιά της Ανατολής».

Βρισκόμαστε στην αρχή του «Εθνικού Διχασμού». Σύντομα, η Ελλάδα θα διαιρεθεί και επισήμως στην Κυβέρνηση των Αθηνών, υπό τον βασιλιά Κωνσταντίνο, και στην Προσωρινή Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης, υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ένθερμο υποστηρικτή των Συμμάχων. Ο «Εθνικός Διχασμός» κορυφώθηκε το 1916, με τον ναυτικό αποκλεισμό που επέβαλαν οι Σύμμαχοι στην «Παλαιά Ελλάδα», προκειμένου να υποχωρήσει ο Κωνσταντίνος, καθώς και με τη σύγκρουση μεταξύ των Συμμάχων και μονάδων του τακτικού στρατού και παραστρατιωτικών οργανώσεων. Η σύγκρουση αυτή έμεινε γνωστή ως «Τα Νοεμβριανά».

Με την εξαίρεση των «Νοεμβριανών», το επίκεντρο των στρατιωτικών εξελίξεων βρισκόταν στη βόρεια Ελλάδα. Ωστόσο, στη διάρκεια του 1917, η Φωτογραφική Υπηρεσία της Στρατιάς της Ανατολής πραγματοποίησε τις περισσότερες φωτογραφικές λήψεις της στην Αθήνα.

Είναι ενδεικτικό ότι - σύμφωνα με τα αρχεία της Médiathèque de l’ Architecture et du Patrimoine - για το έτος 1917, υπάρχουν 505 φωτογραφίες από την Αθήνα και μόλις 149 από τη Θεσσαλονίκη. Εξάλλου, το 1917 ήταν μια μεταβατική και κομβική χρονιά για την Ελλάδα: ύστερα από έντονες εσωτερικές πολιτικές και διπλωματικές ζυμώσεις, τον Ιούνιο του 1917, οι Σύμμαχοι της Αντάντ συνόδευσαν τον Βενιζέλο στην Αθήνα, απέπεμψαν τον Κωνσταντίνο και η χώρα εισήλθε στον πόλεμο.

Γάλλοι στρατιωτικοί φωτογράφοι δρούσαν στην Ελλάδα, ήδη, από το 1915. Παρά την αρχική ουδετερότητα της Ελλάδας στον A΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, γαλλοαγγλικά στρατεύματα της Αντάντ (Entente) είχαν αποβιβαστεί στη Θεσσαλονίκη τον Οκτώβριο του 1915 και είχαν συγκροτήσει τη Στρατιά της Ανατολής.

Πρόκειται για σπάνιες πτυχές και εικόνες της πόλης, οι οποίες, με την πάροδο του χρόνου, έχουν λησμονηθεί ή χαθεί. Ανακαλύπτει κανείς συνοικίες που εξαφανίστηκαν λόγω πολεοδομικών αλλαγών ή και αρχαιολογικών ανασκαφών, το τοπίο πριν από την εντατική αστικοποίηση και πολεοδόμηση που θα ακολουθήσει λόγω της άφιξης των προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής, ένα αρχιτεκτονικό σύνολο, στο οποίο δεσπόζει ακόμη ο νεοκλασικισμός, πριν από το μπετόν ή και την έντονη στροφή προς το Βυζάντιο.

Φυσικά, η φωτογραφική ματιά των Γάλλων στρατιωτών επικεντρώθηκε και στον ανθρώπινο παράγοντα. Σκηνές του δρόμου προβάλλουν την - ενίοτε, δραματική - ζώσα πραγματικότητα, έχοντας ως «σκηνικό βάθους» τυχαίες απόψεις του αστικού τοπίου, τόσο στο κέντρο της πόλης, όσο και σε όμορες προς αυτό γειτονιές.
Επομένως, η έκθεση βλέπει την Αθήνα του 1917 μέσα από τη ματιά και τις αναζητήσεις αυτών των ξένων στρατιωτών και προσπαθεί να εντοπίσει και να αναδείξει τα σημεία εκείνα, που τους κέντρισαν το ενδιαφέρον και αποτέλεσαν βασική πηγή έμπνευσης.

Οι φωτογραφίες της έκθεσης αποτελούν έργο της Φωτογραφικής και Κινηματογραφικής Υπηρεσίας του Στρατού (Section Photographique et Cinématographique de l’ Armée, SPCA). Η υπηρεσία αυτή συστάθηκε τον Ιανουάριο του 1917 με την συγχώνευση της Φωτογραφικής Υπηρεσίας Στρατού (Section Photographique de l’ Armée, SPA) και της Κινηματογραφικής Υπηρεσίας Στρατού (Section Cinématographique de l’ Armée, SCA), ενώ, συγχρόνως, οι στρατιωτικές αρχές επέβαλαν οι φωτογράφοι να είναι υποχρεωτικά στρατιώτες. Στόχος της υπηρεσίας ήταν να αντιταχθεί στη γερμανική προπαγάνδα πολέμου και να καταρτίσει ένα αρχείο για τον ιστορικό του μέλλοντος.