Η σχέση του Mussolini με το ποδόσφαιρο

Δημήτρης Βαρσάνης


Για κάτι που είναι ουσιαστικά ένα αναλώσιμο χόμπι, το ποδόσφαιρο μπορεί να χειριστεί ένα εξαιρετικό ποσοστό επιρροής.  

Για παράδειγμα η προσωρινή εκεχειρία μεταξύ των υποστηρικτών της Zamalek και της Al Ahly συνείσφερε να ανατραπεί ο Hosni Mubarak στην Αραβική Άνοιξη, ενώ ο πόλεμος του 1969 μεταξύ του Ελ Σαλβαδόρ και της Ονδούρα πυροδοτήθηκε από ταραχές πριν από ένα αγώνα για προκριματικά του Παγκοσμίου Κυπέλλου μεταξύ των δύο χωρών. 
Λίγοι έχουν κατανοήσει τη δύναμη του ποδοσφαίρου περισσότερο από τον Benito Mussolini, τον φασίστα ηγέτη της Ιταλίας μεταξύ του 1922 και του 1943. Μετα το Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο η Ιταλία ήταν σε μια αβέβαιη θέση. Η οικονομία και η σχετικά αργή εκβιομηχάνιση χτυπήθηκε σκληρά από τη σύγκρουση των τεσσάρων ετών και η μετάβαση προς ένα ενοποιημένο Έθνος από την προηγούμενη ύπαρξη της χώρας ως ένα συνονθύλευμα ανεξάρτητων πόλεων-κρατών ήταν αισθητά ελλιπής.
Οι μεγάλες φιλοδοξίες του Mussolini για να κάνει την Ιταλία μια μεγάλη δύναμη με την αποκατάσταση της στα μεγαλεία συνδέονται με την Αρχαία Ρώμη και τη δημιουργία μιας αυτοκρατορίας που επέδειξε δύναμη και σημασία στην παγκόσμια σκηνή και ως εκ τούτου επικαλείται την κατασκευή της εσωτερικής ενότητας. Ο δικτάτορας σύντομα συνειδητοποίησε ότι το ποδόσφαιρο ήταν το ιδανικό όχημα για να εξασφαλίσει τη λαϊκή υποστήριξη για την Εθνικιστική μετακίνηση του.

Όταν ο Mussolini ανέλαβε τον έλεγχο της χώρας από την ανατροπή του βασιλιά Victor Emmanuel του τρίτου στις αρχές της δεκαετίας του '20, το ποδόσφαιρο ήταν ένα άθλημα αυξήθηκε σε δημοτικότητα. Όμως η οργάνωση του αθλήματος παρέμεινε εξαιρετικά υποτυπώδης: υπήρχαν δύο ξεχωριστά πρωταθλήματα - το ένα προορισμένο μόνο για Ιταλούς και το άλλο που επιτρεπόταν και η συμμετοχή των αλλοδαπών - και το καθένα χωρισμένο σε περιφερειακά γκρουπ. Ως πλήρη επίγνωση των δυνατοτήτων του παιχνιδιού, ο "Duce" επέβλεψε μια σειρά μεταρρυθμίσεων που προσπάθησε να συντονίσει τη θέση της - μέχρι τότε - κακής διαχείρισης του και να θέσει το ποδόσφαιρο ως την αδιαφιλονίκητα βασική δραστηριότητα του Εθνους στον ελεύθερο του χρόνο.

Το 1926 ο φασίστας πρόεδρος της Ολυμπιακής Επιτροπής της Ιταλίας Lando Ferretti τέθηκε επικεφαλής της Ιταλικής ομοσπονδίας ποδοσφαίρου (FIGC) και επιφορτισμένος με την αναδιαμόρφωση του παιχνιδιού σε όλα τα επίπεδα, με τη σημαντική συμβολή να εκδίδεται από ψηλά. Ένα έγγραφο που ονομάζεται "Carta di Viareggio" κυκλοφόρησε ορίζοντας ότι οι ποδοσφαιριστές θα έπρεπε να αναγνωρίζονται ως «μη ερασιτέχνες» - ανοίγοντας με τη σειρά του το δρόμο για τον επαγγελματισμό - και τα κλαμπ περιορίστηκαν να συμπεριλαμβανομένων μόλις δύο ξένους παίκτες στα ρόστερ τους. Η Serie A ιδρύθηκε με τη σημερινή Εθνική της μορφή, ενώ εντυπωσιακά χτίστηκαν στάδια με φασιστικό στιλ και κλαμπ όπως η Genoa, η Milan και η Inter αναγκάστηκαν να "Ιταλοποιήσουν" τα ονόματά τους.

Το πρωταρχικό μέλημα του Mussolini ήταν η εθνική ομάδα, όμως και αυτές οι εσωτερικές μεταρρυθμίσεις σε μεγάλο βαθμό έγιναν με απώτερο στόχο την εξυπηρέτηση αυτού του στόχου: με τη δημιουργία μιας δομής να ευνοεί την ανάπτυξη των Ιταλών παικτών, ο "Duce" ήλπιζε ότι οι Azzurri θα είναι εφοδιασμένοι επαρκώς για να ανταγωνιστεί στους Ολυμπιακούς Αγώνες και εν το γενέσει τουρνουά του Παγκοσμίου Κυπέλλου, γνωρίζοντας ότι κάθε επιτυχία στην Παγκόσμια σκηνή θα οδηγήσει στην προβολή μιας εικόνας της Ιταλίας ως μια σκληρή, σημαντική και ισχυρή χώρα. Ακόμα θα υπήρχαν και εσωτερικά οφέλη από τη κατάκτηση ενός Διεθνή τίτλου: αν οι Ιταλοί ενώνονται πίσω από τη τρίχρωμη σημαία τους στο όνομα του ποδοσφαίρου ήταν επίσης πολύ πιθανό να το πράξουν και αλλού και ο Mussolini γνώριζε ότι τα αθλητικά επιτεύγματα θα ήταν πιθανόν να ξυπνήσουν και ένα νέο πατριωτικό πνεύμα, μια δημιουργικότητα και μια πιο γενική κολεκτιβιστική και Εθνικιστική νοοτροπία μεταξύ των πολιτών της χώρας.

Η αίτηση της Ιταλίας για να φιλοξενήσει το Παγκόσμιο Κύπελλο του 1934 οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό από την πολιτική. Ο Mussolini είχε παρασυρθεί από την αίσθηση της υπερηφάνειας και του γοήτρου που θα έφερνε τη δεύτερη έκδοση του τουρνουά, με τη φασιστική κυβέρνηση της Ιταλίας να επιθυμεί να χρησιμοποιήσει την ήπια δύναμη του ποδοσφαίρου για τη καλυτέρευση του καθεστώς της. Για παράδειγμα τα νέα γήπεδα της χώρας κατέδειξαν τη «βιομηχανική δύναμη της φασιστικής διοικούμενης Ιταλίας» και υπηρέτησε ως απόδειξη της ταχείας οικονομικής προόδου που είχε συμβεί κάτω από τους κανόνες του Mussolini. Για άλλη μια φορά το ποδόσφαιρο είχε αναγνωριστεί ως το βέλτιστο μέσο για να επιδείξει την αύξηση του πλούτου και της καινοτομίας της Ιταλίας στον κόσμο. 
Όπως πολλοί δικτάτορες ο Mussolini ήταν φανατικος με τη μικροδιαχείριση, μια εμμονή που δεν ταιριάζει φυσικά με τον αθλητισμό ο οποίος πάντοτε και εγγενώς περιέχει στοιχεία της τύχης. Πράγματι, ενώ τα εκτεταμένα σχέδια μπορούν να καταρτίζονται και οι προϋποθέσεις που χειραγωγούνται να δίνουν μεγαλύτερη ευκαιρία θριάμβου στον αγωνιστικό χώρο τα γεγονότα παραμένουν απρόβλεπτα, γεγονός που προκάλεσε μια οξεία αίσθηση της τρωτότητας μέσα στον "Duce".

Η Ιταλία ήταν σίγουρα μια ταλαντούχα ομάδα με ταλαντούχους παίκτες όπως ο Giuseppe Meazza, ο Luis Monti και ο Raimundo Orsi, αλλά ο Mussolini ήθελε να ελέγχει τις μεταβλητές όσο το δυνατόν περισσότερο. Υπήρχαν έντονες φήμες ότι ο Ivan Eklind - ο διαιτητής που ορίστηκε για να αναλάβει την ευθύνη του ημιτελικού των διοργανωτών με την Αυστρία - είχε προσκληθεί σε ένα δείπνο από τον Mussolini στις παραμονές του παιχνιδιού και όταν η Ιταλία πέρασε με μια αμφισβητούμενη νίκη οι Αυστριακοί δικαιολογημένα φώναζαν. Υπήρξε επίσης μεγάλη διένεξη στον προημιτελικό με την Ισπανία,  όταν το επιθετικό παιχνίδι της Ιταλίας είδε τρεις Ισπανούς να αποχωρούν τραυματίες, ενώ η στενή επικράτηση με 2-1 επί της Τσεχοσλοβακίας στον τελικό μετά βίας ήταν το είδος της επίδοσης που μπορεί να φιμώσει τις κατηγορίες.

Σε ένα βαθμό ο Mussolini ήταν ασυγκίνητος από την κριτική, όπως αποδεικνύεται από τη προκλητικά Εθνικιστική προβολή της Ιταλικότητας στη τελετή λήξης και την παρουσία του Coppa del Duce, ένα επιπρόσθετο τρόπαιο που απονέμεται στους νικητές Ιταλούς παίκτες που ήταν πάνω από έξι φορές το μέγεθος του σχετικά μέτριου βραβείου του Jules Rimes. Ωστόσο όσο περνούσε ο καιρός, ο Mussolini απελπίστηκε με την αντίληψη ότι η Ιταλία ήταν πρωταθλήτρια κόσμου μόνο λόγω της διαφθοράς και της δωροδοκίας. Παρόλο που ένα τέτοιο συναίσθημα εν μέρει εξαλείφθηκε με το χρυσό μετάλλιο στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου το 1936, ο Mussolini γνώριζε ότι η διατήρηση του Παγκοσμίου κυπέλλου το 1938 ήταν ένα θέμα υψίστης σημασίας.

Ωστόσο η άφιξη των Ιταλών στη Γαλλία για το τουρνουά δεν ήταν η ιδανική προετοιμασία. Η υποστήριξη του Mussolini στον Franco στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο είχε εξοργίσει πολλούς από τους ντόπιους, οι οποίοι οργάνωσαν αντιφασιστική διαμαρτυρία έξω από τα γήπεδα και στα κέντρα των πόλεων. Η απάντηση του "Duce" ήταν η τυπική αντιπαράθεση, στην οποία διάταξε σε όλη την ομάδα να φορέσει μαύρες φανέλες οι οποίες επίσης απεικονίζονταν με το σύμβολο του Fascio Littorio. Όταν τα χρώματά τους συγκρούστηκαν με τους οικοδεσπότες,  με τον προπονητή της ομάδας Vittorio Pozzo επίσης να επιμένει ότι οι παίκτες του προκλητικά θα συνεχίζουν να δίνουν το συνηθισμένο φασιστικό χαιρετισμό τους πριν από έναν αγώνα δεχόμενοι τις βαριές αποδοκιμασίες από το γαλλικό κοινό. Εμφατικά εξαφανίζοντας τις αμφιβολίες για την αυθεντικότητα των επιτευγμάτων τους τα τέσσερα προηγούμενα έτη, η Ιταλία πήρε το δεύτερο συνεχόμενο Παγκόσμιο κύπελλο με τις εντυπωσιακές νίκες επί της Νορβηγίας, της Γαλλίας, της Βραζιλίας και της Ουγγαρίας.

Ένα βασικό μέρος της επιτυχίας του Έθνους ήταν η παρουσία στην ομάδα του  "oriundi", μια Ιταλική λέξη που δόθηκε στους μετανάστες από τη μητρική προέλευση τους. Με την πρώτη ματιά, ίσως φαίνεται αντίθετο ότι Αργεντινογεννημένοι παίκτες όπως ο Monti, ο Orsi και ο Enrique Guaita ήταν τόσο αναπόσπαστο κομμάτι σε μια ομάδα  που αποσκοπεί στην προώθηση καθαρών Ιταλών, αλλά η παρουσία τους στην πραγματικότητα τοποθετήθηκε στο φασιστικό ιδανικό μιας επεκτατικής, αποικιακής Ιταλίας που περιελάμβανε φυσικά μια ακμάζουσα διασπορά. Ωστόσο υπήρξαν μερικές αναφορές ότι οι γεννημένοι στο εξωτερικό παίκτες που αντιστάθηκαν στον Mussolini εκδιώχθηκαν από την ανάγκη να εξασφαλιστεί η νίκη της Ιταλίας και για παράδειγμα, τα ειδικά αναμνηστικά μετάλλια δόθηκαν σε ιθαγενείς το 1934.

Στον αγωνιστικό χώρο η ομάδα έπαιξε με τον πιο χαρακτηριστικό φασιστικό δυνατό τρόπο. Ο Pozzo ήταν ένας εξουσιαστικός προπονητής, ο οποίος τόνιζε τη σημασία της προσπάθειας, της θυσίας και της ενότητας, αναγκάζοντας τους παίκτες ακόμη και να κοιμηθούν μαζί αν δεν προχωρούσαν. Στην "Inverting the Pyramid" ο Jonathan Wilson γράφει ότι αν και η πολιτική του Pozzo ήταν ασαφής, έκανε πλήρη χρήση του φασιστικού μιλιταρισμού να κυριαρχήσει και να παρακινήσει την ομάδα του. Ο Brian Glanville, ο θρυλικός συγγραφέας του ποδοσφαίρου εν τω μεταξύ σημείωσε ότι η Ιταλία δεν ήταν τόσο τεχνική όσο η Ουγγαρία και η Αυστρία εκείνη την περίοδο, αλλά την αντιστάθμισε μέσω της μεγαλύτερης δύναμης και της καλύτερης φυσικής κατάστασης τους.

Τακτικά η Ιταλία ήταν ένα καλά διάτρητο σύνολο που επικεντρώθηκε στην μαχητικότητα και στην αντιδραστικότητα. Πάνω απ 'όλα αποτιμήθηκε η αμυντική σταθερότητα. Φυσικά ταλέντα όπως ο Meazza, ο Silvio Piola και ο Gino Colaussi συμπεριλήφθησαν στις ενδεκάδες τους, αλλά αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις δημιουργικές τους τάσεις για το καλό της συλλογικότητα, με το πραγματισμό του Pozzo να φαίνεται από το γεγονός ότι ήταν ένας από τους πρώτους υποστηρικτές του "ένας με έναν": Για έναν Ιταλό παίκτη να είναι πρόθυμα σκιά του αντιπάλου κατά τη διάρκεια ενός αγώνα αποδεικνύει τη πειθαρχία και τη θυσία, δύο χαρακτηριστικά που εκτιμώνται ιδιαίτερα από τον Pozzo και μάλιστα από τον Mussolini και τη φασιστική κυβέρνηση του.

Είναι δύσκολο να πούμε αν ή όχι η Ιταλία θα είχε την ίδια επιτυχία στον αγωνιστικό χώρο αν δεν ερχόταν στην εξουσία της ο Mussolini το 1926. Πρώτα από όλα ο "Duce" δεν δημιούργησε την αγάπη του Έθνους για το ποδόσφαιρο, το οποίο είχε αναπτυχθεί πολύ πριν την ανατροπή του βασιλιά Emmanuel του τρίτου, αν και μια πιο επαγγελματική εγκατάσταση πρωταθλήματος συνείσφερε σίγουρα στους ποδοσφαιριστές να βελτιωθούν. Η πιθανότητα είναι ότι τα άτομα με επαρκές ταλέντο θα γίνονταν βασικοί στους Azzurri με ή χωρίς αυτόν.Αυτό που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί όμως είναι η πολιτική σημασία του ποδοσφαίρου στο Mussolini. Οι νίκες το 1934, το 1936 και το 1938 κατά κάποιο τρόπο ένωσαν τους ανθρώπους της Ιταλίας πίσω από μια ενιαία, Εθνική υπόθεση και ήταν έξυπνο από την πλευρά του Mussolini να αναγνωρίσει ότι η δημόσια υποστήριξη ήταν πιο εφικτή μέσω της επιτυχίας στον αθλητισμό. 
Ακόμη και ένας φασίστας δικτάτορας ο οποίος έλεγχε την οικονομία, τις δημόσιες υπηρεσίες, την αστυνομία και το στρατό ενός Έθνους ανεμπόδιστα χρειάστηκε το ποδόσφαιρο για να προωθήσει τους προσωπικούς και πολιτικούς λόγους του. Μια ισχυρή απόδειξη για την απίστευτη δύναμη του λαοφιλέστερου αθλήματος στο κόσμο.